Ο Χριστουγεννιάτικος Ύμνος που έγινε εικόνα: «Τι σοι προσενέγκωμεν Χριστέ» (Ανάλυση)

 

τί σοι προσενέγκωμεν Χριστέ...

της Σοφίας Ντρέκου

α) Εισαγωγικά στον ύμνο

Ένα από τα εξοχότερα τροπάρια της Υμνογραφίας μας είναι ο ύμνος, που αναλύεται εδώ. Κάθε ύμνος ονομάζεται τροπάριο, διότι ψάλλεται με ορισμένο «τρόπο» (ήχο). Το τροπάριο αυτό είναι ιδιόμελο, έχει δηλαδή δική του μελωδία, ψάλλεται στον β' ήχο και ανήκει στα Στιχηρά του Εσπερινού των Χριστουγέννων (25 Δεκεμβρίου). Στιχηρά ονομάζονται τα τροπάρια, που ψάλλονται μετά από κάθε στίχο των Ψαλμών του Εσπερινού και των Αίνων του Όρθρου.

Ο ποιητής του Ύμνου Ανατόλιος (8ος αι.), μοναχός της Iεράς Μονής Στουδίου Κωνσταντινουπόλεως, φαίνεται καλός γνώστης της λειτουργικής ποίησης. Ο Ανατόλιος Στουδίτης, μαθητής Θεοδώρου του Στουδίτου, ήταν λόγιος ποιητής και ασματογράφος της εκκλησίας. Άκμασε το 770 μ.Χ. και έγραψε τα οκτάηχα αναστάσιμα τροπάρια πού υπάρχουν στή Δαμασκηναία Οκτώηχο, με τίτλο «Στιχηρά Ανατολικά» και άλλα πολλά τοιαύτα σε διάφορες Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές και σε άλλους Αγίους. (Θεοδόσιος Β. Γεωργιάδης, Η Νέα Μούσα: Συνοπτική ιστορική και τεχνική μουσική μελέτη, Εν Σταμπουλ, Τύποις Μάρκου Δημητριάδου, 1936.)

Στη συνέχεια δίνουμε τον ύμνο και τη μετάφρασή του.

β) Ιδιόμελον Εσπερινού Χριστουγέννων (ήχος β') 

«Τί σοι προσενέγκωμεν Χριστέ, ὅτι ὤφθης ἐπὶ γῆς τς ἄνθρωπος δι' ἡμᾶς; ἕκαστον γὰρ τῶν ὑπὸ σοῦ γενομένων κτισμάτων, τὴν εὐχαριστίαν σοι προσάγει· οἱ Ἄγγελοι τὸν ὕμνον, οἱ οὐρανοὶ τὸν Ἀστέρα, οἱ Μάγοι τὰ δῶρα, οἱ Ποιμένες τὸ θαῦμα, ἡ γῆ τὸ σπήλαιον, ἡ ἔρημος τὴν φάτνην· ἡμεῖς δὲ Μητέρα Παρθένον· ὁ πρὸ αἰώνων Θεὸς ἐλέησον ἡμᾶς.»

Νεοελληνική μετάφραση: Τι να σου προσφέρουμε, Χριστέ, που φανερώθηκες στη γη σαν άνθρωπος για χάρη μας; Διότι καθένα από τα δημιουργήματα, που εσύ έπλασες, σου εκφράζει (με το δικό του τρόπο) την ευχαριστία και ευγνωμοσύνη του: οι Άγγελοι σε υμνολογούν, οι ουρανοί δίνουν τον Αστέρα (που οδηγεί τους μάγους) οι Μάγοι σου προσφέρουν τα δώρα τους οι βοσκοί δείχνουν το θαυμασμό τους• η γη (προσφέρει) το σπήλαιο• η έρημος τη φάτνη• εμείς δε οι άνθρωποι (σου δίνουμε) μια Μητέρα Παρθένο. Εσύ που είσαι ο προαιώνιος Θεός, ελέησέ μας.

γ) Σχόλιο στο περιεχόμενο του ύμνου

Ο ύμνος αναφέρεται στο γεγονός της ενανθρώπησης του Θεού-Λόγου, δηλαδή του Ιησού Χριστού. Ο πιστός, μαζί με όλα τα κτίσματα, αισθάνεται τη σημασία αυτού του μοναδικού και ανεπανάληπτου γεγονότος. Ο μεγάλος άγιος και Πατέρας της Εκκλησίας μας, Μάξιμος ο Ομολογητής († 662) (βλ. εδώ), με το θείο φωτισμό του, είπε, ότι η ενσάρκωση του Θεού και η εμφάνισή του στην ιστορία ως Θεανθρώπου είναι «ο σκοπός της δημιουργίας»[1], και της ιστορίας.

Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο, για να γίνει «κατά χάριν» Θεός. Ο άνθρωπος απέτυχε να εκπληρώσει αυτόν το σκοπό εξαιτίας της εναντίωσης, της ανταρσίας στο θέλημα και την αγάπη του Θεού (προπατορικό αμάρτημα). Την αποτυχία του ανθρώπου διορθώνει ο ίδιος ο Θεός με τη σάρκωση (ενανθρώπηση) του Υιού του. Ο Χριστός, που είναι από τη φύση του Θεός, προσλαμβάνει (παίρνει) τη φύση του ανθρώπου (ψυχή και σώμα) και ενώνει «αχώριστα και ασύγχυτα»[2] τον άνθρωπο με το Θεό, ως Θεάνθρωπος. Έτσι, «θέωσε» τη φύση μας. Μαζί όμως με τον άνθρωπο αγιάζεται και όλη η «κτίση». Γι' αυτό κάθε «κτίσμα» αισθάνεται την ίδια ευγνωμοσύνη.

• Ο ποιητής παρουσιάζει με υπέροχο τρόπο τα πρόσωπα αλλά και τα άψυχα που συνδέονται με τη Γέννηση του Χριστού, να καταθέτουν τα «δώρα» τους στο Θεάνθρωπο, το καθένα με τη δική του δυνατότητα και το δικό του τρόπο. Οι Άγγελοι υμνούν το Χριστό, ψάλλοντας το «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ...» Λουκ.2,4) Ο ουρανός δίνει τον αστέρα, που οδηγεί τους Μάγους στον τόπο, που βρισκόταν το Θείο Βρέφος (Ματθ. 2,2-9). Οι Μάγοι, που έρχονται από την ανατολή, προσφέρουν τα δώρα τους (Ματθ. 2,11). Οι ταπεινοί βοσκοί της Βηθλεέμ εκφράζουν το θαυμασμό τους για όσα συνέβησαν (Λουκ. 2,9 ε.). Η γη προσφέρει το σπήλαιο και η έρημος τη φάτνη (Λουκ. 2,7), διότι δε βρέθηκε «τόπος εν τω καταλύματι» (στο πανδοχείο) (Λουκ. 2,7). Δηλώνεται, έτσι, η συμμετοχή όλης της κτίσης στην υποδοχή του Σωτήρα του κόσμου (Ματθ. 1,21).

Το ερώτημα όμως για τον Ποιητή είναι τι θα μπορούσαμε εμείς οι άνθρωποι να του προσφέρουμε; Το πολυτιμότερο, που είχαμε, ήταν η Παρθένος Μαρία, το τελειότερο και καθαρότερο πλάσμα που γέννησε η ανθρωπότητα. Οι άγιοι μας συνδέουν τη φράση του απ. Παύλου «ὅτε δὲ ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου» («όταν συμπληρώθηκε ο χρόνος», Γαλ. 4,4) με το πρόσωπο της Παναγίας. Ο Θεός δεν αναγκάζει σε τίποτε τον άνθρωπο. «Περίμενε» λοιπόν να γεννηθεί η Παναγία[3], για να σαρκωθεί από αυτή. Στο πρόσωπο της Παναγίας η ανθρωπότητα όλη έδωσε τη συγκατάθεσή της, για να σαρκωθεί ο Θεός! Ο άνθρωπος συνεργάζεται με το Θεό για τη σωτηρία του.

δ) Η δική μας προσφορά

Ο Θεός δεν περιμένει, ούτε δέχεται, ανταλλάγματα από κανένα, αφού είναι «άνενδεής» και δίνει όλα τα αγαθά του από αγάπη. Γεννιέται όμως και στη δική μας καρδιά η επιθυμία να ανταποκριθούμε στο θαύμα της θείας ενανθρώπησης.

Τί σοι προσενέγκωμεν Χριστέ (τοιχογραφία Περιβλέπτου Αχρίδος, 

διά χειρός Μιχαήλ Αστραπά και Ευτυχίου, 1294-5 μ.Χ.).

Επεξηγήσεις:

1. «προεπινοούμενον τέλος οὗ ἕνεκα μέν πάντα, αυτό δε οὐδενὸς ἕνεκα» («...ο θείος σκοπός, που επινοήθηκε πριν από τη δημιουργία, για χάρη του οποίου έγιναν τα πάντα, αλλ' αυτό για χάρη κανενός») Περί αποριών κεφ. 60, Ε.Π. 90, 621 ΑΒ). 

2. Φράση του Όρου (θεολογικής απόφασης) της Δ' Οικουμενικής Συνόδου (451). Δείχνει τον τρόπο, με τον οποίο ενώθηκαν οι δύο φύσεις στο Πρόσωπο του Χριστού. 

3. Ο μεγάλος ορθόδοξος θεολόγος Βλαδίμηρος Λόσκυ (Η μυστική θεολογία της ανατολικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 19732, μετ. Πρεσβυτέρας Στέλλας Πλευράκη, σ. 164) λέει σχετικά: «Η τραγωδία της ελευθερίας λύεται δια των λόγων: «᾿Ιδού ἡ δούλη Κυρίου». 

Πώς είναι αυτό δυνατόν; Μας απαντά ένας μεγάλος άγιος, που έθεσε πριν από πολλούς αιώνες στον εαυτό του το ίδιο ερώτημα (Άγιος Ιερώνυμος, †420). Μια χριστουγεννιάτικη νύχτα, σε ώρα προσευχής, ρώτησε το Χριστό, τι θα ήθελε να του προσφέρει. Και ο Χριστός του απάντησε μέσα στη καρδιά του: «Τις αμαρτίες σου, Ιερώνυμε»!.. Αυτό ισχύει για όλους μας. Ο Χριστός θέλει μόνο ένα «δώρο» από μας, την καρδιά μας[1], για να την καθαρίσει και να τη γεμίσει με τη χάρη του. Για να γίνουμε άνθρωποι αγάπης προς το Θεό και τους συνανθρώπους μας, αφού η Γέννηση του Χριστού ολοκληρώνεται με τη δική μας αναγέννηση.

1. «Υἱέ μου δός μοι σήν καρδίαν» (λέει ό Θεός) (Παρ. 23,26).

δηλ. δός μου τήν καρδιά σου (Παροιμ. κγ' 26).

Βιβλιογραφία: Από τα Θρησκευτικά Α' Λυκείου με 

επεξηγήσεις και προσθήκες www.sophia-ntrekou.gr.

Ο ύμνος, που αναλύσαμε, έχει ντυθεί με μια πολύ κατανυκτική

(βυζαντινή) μελωδία. Ακούστε την στα βίντεο στο τέλος του άρθρου.

Τί σοι προσενέγκωμεν Χριστέ

Ποιητική, λαϊκή απόδοση

Αρχιμ. Γεράσιμος Φραγκουλάκης 

από το Αννόβερο της Γερμανίας

εικόνα «Τί σοι προσενέγκωμεν Χριστέ» δια χειρός

του καθ. αγιογραφίας κ. Γεωργίου Κόρδη

Από αγγέλων στόματα το «Δόξα εν Υψίστοις»

ακούγεται στον ουρανό γιορτάζει όλ’ η φύση.

Βοσκοί αθώοι και απλοί πρώτοι αυτοί μαθαίνουν

την του Σωτήρος Γέννηση την δόξα της Παρθένου.

Σμύρνα, χρυσό και λίβανο οι Μάγοι του προσφέρουν

σαν άρχοντα τον προσκυνούν σαν Θεό τον λατρεύουν.

Το σπήλαιο προσφέρει η γη για να φιλοξενήσει

τον Κύριο των ουρανών τον πλαστουργό της κτίσης.

Το μαύρο πέπλο της νυχτιάς η έρημος προσφέρει

σ’ εκείνον που απ’ τον ουρανό ήρθε το φως να φέρει.

Έτσι εδιάλεξ’ ο Χριστός στη γη για να κατέβει

το πρόβατο τ’ απολωλός να ψάξει και να εύρει