ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 2020 (Ι) Δημητρίου Π. Ρίζου Δρ. Θεολογίας

Θυμόσαστε ὅτι τὸ Πάσχα τοῦ 2020 διακόψαμε τὴν σειρὰ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης γιὰ νὰ πάρετε  ἑορταστικὰ μηνύματα, ὅπως μοῦ τὸ ζητήσατε. Πιστεύω ὅτι θὰ συμφωνήσετε νὰ διακόψουμε τώρα τὴν σειρὰ τοῦ κατὰ Μᾶρκον Εὐαγγελίου, γιὰ νὰ δώσουμε μηνύματα χριστουγεννιάτικα.  (Περιμένω τουλάχιστον ἕνα «ΝΑΙ» ἀπὸ τὸν Δῆμο Γκαράζ).

Θὰ πάρω ἀφορμὴ ἀπὸ τὴν ἐξαίσια ὑμνογραφία τῶν ἑορτῶν τοῦ ἱεροῦ Δωδεκαημέρου. Στὴν ἐκκλησιαστικὴ γλῶσσα, Ἱερὸ Δωδεκαήμερο λέγεται τὸ χρονικὸ διάστημα ἀπὸ τὴν νύκτα τῶν Χριστουγέννων μέχρι τὰ Ἅγια Θεοφάνεια. Δὲν εἶναι ἀκριβῶς δώδεκα ἡμέρες, ἀλλὰ ἐπικράτησε ἔτσι νὰ λέγεται αὐτὸ τὸ χρονικὰ διάστημα.

Τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων διαβάζονται οἱ λεγόμενες Μεγάλες Ὧρες. Οἱ ὧρες εἶναι ἀκολουθίες ποὺ διαβάζονται στὰ Μοναστήρια κάθε μέρα, καὶ στοὺς ἐνοριακοὺς ναοὺς γίνεται μόνον ἡ Θ΄. Ὑπάρχει α΄ (πρώτη ὥρα 6 π.μ.), γ΄ (τρίτη ὥρα 9 π.μ.), στ΄ (ἕκτη ὥρα 12 τὸ μεσημέρι) καὶ θ΄ (ἐννάτη ὥρα 3 μ.μ.).  Ὅμως τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων, τὴν παραμονὴ τῶν Θεοφανείων καὶ τὴν προπαραμονὴ τοῦ Πάσχα διαβάζονται οἱ Μεγάλες Ὧρες. Ἄν τὰ Χριστούγεννα καὶ τὰ Θεοφάνεια γίνονται ἡμέρα Κυριακὴ ἢ Δευτέρα, τότε οἱ Μεγάλες Ὧρες διαβάζονται τὴν Παρασκευή, δηλ. Μεγάλες Ὧρες δὲν διαβάζονται Σάββατο καὶ Κυριακή. Γι’αὐτὸ καὶ οἱ Μ.Ὧ. τοῦ Πάσχα γίνονται τὴν Μεγ. Παρασκευή. Ἀπὸ πλευρᾶς Τυπικοῦ, ἡ σειρὰ εἶναι νὰ γίνεται πρῶτα ἡ ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, μετὰ οἱ Μ.Ὧ. καὶ ἀκολούθως ἡ θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Τὴν παραμονὴ τῶν Θεοφανείων μετὰ τὴν θ. Λειτουργία του Μ.Β. τελεῖται καὶ ὁ Μεγάλος Ἁγιασμός. Τὴν δὲ Μεγ. Παρασκευή δὲν γίνεται οὔτε λειτουργία οὔτε ἁγιασμός.

Βάλτε στὸ μυαλό σας μία λεπτομέρεια: Πάντα ἡ ἡμέρα ποὺ διαβάζονται οἱ Μ.Ω. τηρεῖται αὐστηρὴ νηστεία. Οἱ Χριστιανοὶ ἐκκλησιαζόμαστε καὶ νηστεύομε. Ἀλλὰ ἐδῶ στὸν τόπο μας οἱ Φλωρινιῶτες τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων ξημερώνονται στὶς φωτιὲς μὲ σουβλάκια καὶ μπαράκια, σὰν νὰ μὴν εἶναι χριστιανοί.

Μετὰ ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἐνημερωτικὰ στοιχεῖα ἐρχόμαστε στὸ μήνυμα.

Προσωπικὰ μοῦ ἀρέσει πάρα πολὺ ἕνα τροπάριο ἀπὸ τὴν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῶν Χριστουγέννων, ποὺ ψάλλεται σὲ β΄ ἦχο.

Εἶναι τὸ παρακάτω:

 

Τί σοι προσενέγκωμεν Χριστέ,

ὅτι ὤφθης ἐπὶ γῆς ὡς ἄνθρωπος δι' ἡμᾶς;

ἕκαστον γὰρ τῶν ὑπὸ σοῦ γενομένων κτισμάτων,

τὴν εὐχαριστίαν σοι προσάγει·

οἱ Ἄγγελοι τὸν ὕμνον, οἱ οὐρανοὶ τὸν Ἀστέρα,

οἱ Μάγοι τὰ δῶρα, οἱ Ποιμένες τὸ θαῦμα,

ἡ γῆ τὸ σπήλαιον, ἡ ἔρημος τὴν φάτνην·

ἡμεῖς δὲ Μητέρα Παρθένον.

Ὁ πρὸ αἰώνων Θεὸς ἐλέησον ἡμᾶς.

 

Τὸ ἐξηγῶ ὅσο μπορῶ πιὸ ἁπλᾶ. Καὶ τὸ λέω αὐτὸ διότι δὲν εἶναι ἕνα πεζὸ κείμενο, ἀλλὰ ποίημα, μὲ στίχο καὶ μέτρο καὶ μὲ λίγα λόγια λέγει πάρα πολλά.

 

Τί μποροῦμε νὰ σοῦ προσφέρουμε Χριστέ μας,

ἐπειδὴ ἐσὺ φανερώθηκες πάνω στὴν γῆ ὡς ἄνθρωπος γιὰ χάρι μας.

Διότι τὸ κάθε ἕνα ἀπὸ τὰ κτίσματα, ποὺ ἐσὺ δημιούργησες,

σοῦ προσφέρει κατὰ κάποιο τρόπο μία εὐχαριστία.

Οἱ ἄγγελοι σοῦ προσφέρουν τὸν ὕμνο, καὶ οἱ οὐρανοὶ τὸ ἀστέρι.

Οἱ Μάγοι φέρνουν τὰ δῶρα τους, οἱ δὲ ποιμένες διαλαλοῦν τὸ θαῦμα,

Ἡ γῆ παρέχει τὸ σπήλαιο καὶ ἡ ἔρημος διαθέτει τὴν φάτνη.

Ἐμεῖς δέ, τὸ ἀνθρώπινο γένος, τὴν μητέρα σου τὴν Παρθένο.

Θεέ, προαιώνιε, ἐλέησέ μας.

 

Ἀπὸ τὸ παραπάνω τροπάριο ἐμπνεύστηκε ὁ ἁγιογράφος, ποὺ εἰκονογράφησε τὴν Ἱ. Μονὴ Δοχειαρίου στὸ Ἅγιον Ὄρος, καὶ κάλυψε τὸν βόρειο τοῖχο τοῦ Καθολικοῦ τῆς Μονῆς μὲ τὴν παρακάτω εἰκόνα

 

Δυστυχῶς δὲν μπόρεσα νὰ τὴν βρῶ σὲ ὅλη της τὴν ἔκτασι, ἀλλὰ θὰ σᾶς δώσω ὅλα τὰ στοιχεῖα ἐδῶ.
 

Τὶ σοι προσενέγκωμεν Χριστέ,

ὅτι ὤφθης ἐπὶ γῆς ὡς ἄνθρωπος δι' ἡμᾶς;

Δὲν μποροῦμε μὲ τίποτε νὰ ἀνταποδώσουμε εὐχαριστίες στὸν Κύριο γιὰ τὴν μεγάλη του ἀγάπη ποὺ δείχνει σὲ μᾶς τοὺς ἀνθρώπους. Καταδέχθηκε ὁ Θεὸς νὰ γίνη ἄνθρωπος γιὰ τὴν δικὴ μας σωτηρία, γιὰ χάρι μας ταπεινώθηκε, ἔκλινε τοὺς οὐρανοὺς καὶ ἔγινε ἄνθρωπος.

Ἕκαστον γὰρ τῶν ὑπὸ σοῦ γενομένων κτισμάτων,

τὴν εὐχαριστίαν σοι προσάγει·

Ὅλη ἡ κτίσις, ἄγγελοι, ἄνθρωποι, ἀλλὰ καὶ τὰ ἄψυχα, μετέχουν στὴν μεγάλη χαρὰ καὶ εὐχαριστοῦν τὸν Κύριο. Προσφέρει ὁ κάθε ἕνας αὐτὸ ποὺ μπορεῖ.

Οἱ Ἄγγελοι τὸν ὕμνον,: Στὴν Γέννησι τοῦ Χριστοῦ μας οἱ ἄγγελοι ἦσαν αὐτοὶ ποὺ μὲ οὐράνια μελωδία ἀνήγγειλαν τὸ μεγάλο γεγονὸς στοὺς ἀνθρώπους. Αὐτοὶ ἔψαλαν τὸν οὐράνιο ὕμνο «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία». Στὴν εἰκόνα  βλέπετε πάνω ἀριστερὰ τοὺς ἀγγέλους.

Οἱ οὐρανοὶ τὸν Ἀστέρα,: Ψηλά στὸ κέντρο φαίνεται τὸ ἀστέρι νὰ φωτίζη ἀπὸ τὸν οὐρανὸ τὴν Παναγία, ποὺ κρατάει στὴν ἀγκαλιά της τὸν Κύριο.

Οἱ Μάγοι τὰ δῶρα,: Ἀριστερὰ κάτω ἀπὸ τοὺς ἀγγέλους ἔρχονται οἱ τρεῖς Μάγοι ποὺ κρατοῦν στὰ χέρια τους ὁ καθένας τὸ δῶρο του.

Οἱ Ποιμένες τὸ θαῦμα,: Δεξιὰ στὴν εἰκόνα φαίνεται ψηλὰ ἕνας τσομπάνος νὰ παίζη τὴν φλογέρα του, καὶ λίγο πιὸ χαμηλὰ φαίνονται τρεῖς ποιμένες νὰ θαυμάζουν καὶ νὰ δείχνουν τὸ φαινόμενο. Σύμφωνα μὲ τὴν διήγησι τοῦ εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ, ἕνα ἄγγελος ἔφερε τὸ μήνυμα στοὺς ποιμένες, καὶ ἀμέσως μετὰ πλῆθος ἀγγέλων δοξολόγησαν τὸ γεγονὸς τῆς Γεννήσεως.

Ἡ γῆ τὸ σπήλαιον,: Ὁ ὑμνογράφος ὡς ποιητής μπορεῖ καὶ προσωποποιεῖ τὰ ἄψυχα. Αὐτὸ δὲν εἶναι ἄγνωστο στὴν ἐκκλησιαστικὴ ποίησι. Ὁ προφήτης Δαβίδ στοὺς Ψαλμούς του καλεῖ ὅλη τὴν φύσι νὰ ὑμνήση τὸν Θεό. Γράφει τὸ Αἰνεῖτε τὸν Κύριον οὐρανοί, ἥλιος,  σελήνη, ψύχος, καύσων, πῦρ, χάλαζα, χιών, κρύσταλλος κτλ. Μετέχει ὅλη ἡ φύσις, ποὺ δημιουργήθηκε ἀπὸ τὸν Θεό, στὸ θαῦμα τῆς Γεννήσεως. Ἐδῶ φαίνεται μία γυναίκα ποὺ κρατάει στὰ χέρια της μία σπηλιά, ποὺ εἶναι ὁ τόπος τῆς Γεννήσεως. 

Ἡ ἔρημος τὴν φάτνην·: Καὶ στὰ δεξιὰ μὶα ξερακιανὴ γυναικεία μορφὴ κρατάει τὴν φάτνη, καὶ τὴν προσφέρει γιὰ νὰ ἀνακλιθῆ σὲ αὐτὴν τὸ νήπιο, σύμφωνα μὲ τὴν εὐαγγελικὴ διήγησι.

Ἡμεῖς δὲ Μητέρα Παρθένον.: Στὸ κάτω μέρος τῆς εἰκόνος, κάτω ἀπὸ τὸν θρόνο τῆς Θεοτόκου εἰκονίζονται πλῆθος ἀνθρώπων ἁγίων Ἐμεῖς, τὸ ἀνθρώπινο γένος, τὸ λογικὸ μέρος τῆς ἐπὶ γῆς δημιουργίας, προσφέρομε τὴν Μητέρα Παρθένον. Ὁ Θεὸς ἐνηνθρώπησε, ὅπως λέμε, ντύθηκε τὴν ἀνθρώπινη φύσι. Μόνον ἔτσι ἦταν δυνατὴ ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ ὁ Θεός σύμφωνα μὲ τὸ σχέδιό του, ἑτοίμασε τὸ πρόσωπο τὸ ὁποῖο θὰ ἀναλάμβανε τὴν μεγάλη εὐθύνη νὰ γίνη Μητέρα τοῦ Θεοῦ. Ἔπρεπε νὰ φορέση ἀνθρώπινο σῶμα, νὰ γεννηθῆ ἀπὸ γυναῖκα. Μὲ αὐτὴν τὴν γυναίκα, τὴν Μαριὰμ τὴν κόρη τοῦ Ἰωακεὶμ καὶ τῆς Ἄννας, ὡς ἀνθρώπινο γένος, μετέχομε στὴν Γέννησι τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ μας.

Ὁ πρὸ αἰώνων Θεὸς ἐλέησον ἡμᾶς.:  Ὁ Χριστὸς ὁ Θεὸς μας εἶναι ἄναρχος. προαιώνιος. Δὲν παίρνει ἀρχὴ μὲ τὴν Γέννησί του στὴν Βηθλεέμ. Ὑπάρχει πάντα, ἀπὸ πάντα καὶ γιὰ πάντα. Στὴν Βηθλεὲμ γεννιέται ὡς ἄνθρωπος, ποὺ διατηρεῖ ἀσφαλῶς καὶ τὴν θεία του φύσι. Ὁ Θεὸς γίνεται καὶ ἄνθρωπος. Γι’ αὐτὸ τὸν λέμε Θεάνθρωπο, καὶ αὐτὸ τὸ ὄνομα ἀνήκει μόνον στὸν Ἰησοῦ Χριστό. Τέλος αὐτὸν τὸν Θεάνθρωπο παρακαλοῦμε ὅλοι μας νὰ μᾶς ἐλεήση.

Στὸ κέντρο τῆς εἰκόνος, μὲ φόντο κακοτράχαλα βουνά, ὅπως τὰ καθιέρωσε ἡ βυζαντινὴ εἰκονογραφία, βρίσκεται καθισμένη σὲ θρόνο ἡ βασίλισσα τῶν οὐρανῶν ἡ Παναγία, μεγαλόπρεπη, ἥρεμη, γαλήνια, σίγουρη βασίλισσα. Κρατάει στὰ χέρια της τὸν Κύριο, καὶ ὅλη ἡ κτίσις, ὁρατῶν καὶ ἀοράτων, προσβλέπει μὲ τὸν ἁρμόζοντα σεβασμό καὶ προσκυνάει ἱκετευτικὰ τὴν Βρεφοκρατοῦσα.

 

Δ.Π.Ρ