ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 6. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ E΄: Πάσχα στὴν ἀγχόνη
Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Ἀνήμερα τὸ Πάσχα τοῦ 1821 καὶ σὲ ἡμερομηνία κοντινὴ μὲ τὸ φετινὸ (21 Ἀπριλίου ἦταν μὲ τὸ σημερινὸ γρηγοριανὸ ἡμερολόγιο) ἀπαγχονίστηκε ὁ Πατριάρχης τῆς Κωνσταντινούπολης Γρηγόριος ὁ Ε΄. Δύο χρόνια μετά, τὸ 1823, στὸν «Ὕμνο στὴν Ἐλευθερία» ὁ Διον. Σολωμὸς ἔγραψε: «Ὅλοι κλαῦστε, ἀποθαμένος ὁ ἀρχηγὸς τῆς Ἐκκλησιᾶς. Κλαῦστε, κλαῦστε, κρεμασμένος ὡσὰν νάτανε φονιάς».
. Ὁ ἐθνοϊερομάρτυρας Πατριάρχης ἅγιος Γρηγόριος Ε΄ ἐπειδὴ εἶναι τὸ σύμβολο τοῦ μαρτυρίου τοῦ Ἑλληνισμοῦ – κλήρου καὶ λαοῦ – ἀπὸ τὸν ὀθωμανὸ κατακτητὴ καὶ ἐπειδὴ ἡ λαοφιλία του ἦταν καὶ παραμένει ὑψηλότατη στὴν ἑλληνικὴ ψυχή, κτυπήθηκε ἀπὸ Ἕλληνες ἐχθροὺς τῆς Ἐκκλησίας περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλη προσωπικότητα ποὺ συνδέεται μὲ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821. Οἱ Ἕλληνες λάτρεις τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης ἢ/καὶ αὐτῆς τῶν Μπολσεβίκων ἰδεολογικὰ δὲν μποροῦν νὰ δεχθοῦν τὴν πραγματικότητα ὅτι ἡ Ἐκκλησία –κλῆρος παντὸς βαθμοῦ καὶ λαὸς πάσης τάξεως– πρωτοστάτησε στὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ κύριος στόχος τους εἶναι ὁ Ἐθνάρχης Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, ποὺ πρῶτος θυσιάστηκε στὸν βωμὸ τῆς Ἐλευθερίας τῶν Ἑλλήνων.
. Τὸ παράξενο εἶναι ὅτι ἐπώνυμοι βασιλόφρονες ἀντικομμουνιστές, ὅπως ὁ πολιτικὸς Παν. Πιπινέλης καὶ ὁ καθηγητὴς Ἀλ. Τσιριντάνης, στὸ θέμα τοῦ Πατριάρχη συμφωνοῦν μὲ τοὺς μαρξιστὲς ἀναθεωρητὲς τῆς Ἱστορίας! Αὐτοὶ ἦσαν εἴτε ὀπαδοὶ τῆς ἀντιπατριαρχικῆς ἰδεολογίας τοῦ Κοραῆ, εἴτε ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ νόμιζαν ὅτι ὑποστηρίζοντας ὅτι ὁ Πατριάρχης ἦταν ἐναντίον τῆς Ἐπανάστασης τὸν ἀθωώνουν ἔναντι τοῦ κατηγορητηρίου τῶν Τούρκων, ποὺ τὸν ὁδήγησε στὸ ἰκρίωμα…(Σημ. Δὲς σχετ. Γιώργου Κεκαυμένου «Ὁ Γρηγόριος Ε΄ καὶ ἡ ἐπανάσταση τοῦ 1821», Ἐναλλακτικὲς Ἐκδόσεις Ἀθήνα, 2019, σελ. 20 κ.ε.).
. Ὁ ἄνθρωπος τῶν ἀνακτόρων καὶ ὑπερσυντηρητικὸς στὴν ἰδεολογία πολιτικὸς Παν. Πιπινέλης (Σημ. Διορίστηκε ἀπὸ τὸν βασιλιὰ πρωθυπουργὸς γιὰ τρεῖς μῆνες τὸ 1963 καὶ ὑπουργὸς ἐξωτερικῶν ἐπὶ χούντας) γιὰ νὰ θεμελιώσει τὴν ἄποψή του ἐπικαλεῖται τὸν κομμουνιστὴ Γιάνη Κορδάτο (Σημ. Προηγήθηκε τοῦ Βαρουφάκη στὸ «Γιάνης»). Ἔγραψε ὁ Πιπινέλης: «Ὁ μαρτυρικὸς θάνατος τοῦ (Γρηγορίου) πληροῖ τὴν ζωήν του μὲ ἕναν φωτοστέφανον ἁγιότητος. Αὐστηρὰ ὅμως ἱστορικὴ ἀνάλυσις τῆς δράσεώς του δὲν ἐπιτρέπει νὰ δοθῆ εἰς τὸν θάνατόν του ὁ χαρακτὴρ τῆς ἐθνικῆς θυσίας, ὡς θέλει τοῦτο ἡ ἐπίσημος ρωμαντικὴ σχολὴ τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Πράξις τερρορισμοῦ πρὸς συγκράτησιν μίας ἀναμοχλευομένης ἀνταρσίας, ὡς ὀρθῶς παρατηρεῖ ὁ Κορδάτος, ὁ θάνατος (Σημ. Προσέξτε τὴν ἁπλὴ ἔκφραση «Θάνατος» στὰ βασανιστήρια ποὺ ὑπέστη ὁ Πατριάρχης, στὸν ἀπαγχονισμό του καὶ στὴν βεβήλωση τοῦ σκηνώματός του) τοῦ πατριάρχου δὲν ἔχει παρὰ τὴν ἱστορικὴν ἀξίαν μίας ἀσκόπου καὶ ἀδικαιολογήτου βιαιότητος». Σημειώνεται ὅτι ὁ Κορδάτος εἰσήγαγε τὴν μαρξιστικὴ ἰδεολογία περιγράφοντας καὶ παραλλάσσοντας γεγονότα ποὺ πῆρε ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς. Εἶναι ὁ πρόδρομος τῶν σημερινῶν νεοκομμουνιστῶν, ποὺ περιγράφουν ἱστορικὰ γεγονότα, μὲ βάση τὴν ἰδεολογία τους. Ἡ διαφορὰ ἀπὸ τὸν Κορδάτο εἶναι ὅτι οἱ σημερινοὶ ἐξελίχθηκαν. Πῆραν πτυχίο – ὁ Κορδάτος δὲν διέθετε–, ἀρκετοὶ κατέλαβαν θέσεις διδακτικοῦ προσωπικοῦ σὲ ΑΕΙ καὶ δημιούργησαν μαρξιστικὴ ὁμάδα, μὲ διασυνδέσεις καὶ ἐπιρροὴ στὰ ΜΜΕ καὶ στὸ ἰδεολογικὸ ἐποικοδόμημα.
. Ὁ Ἀλ. Τσιριντάνης συνεργάσθηκε στενὰ μὲ τὴν Χριστιανικὴ Ἀδελφότητα Η ΖΩΗ καὶ ἦταν πολὺ κοντὰ στὸ βασιλικὸ ζεῦγος Παύλου – Φρειδερίκης. Πρέσβευε τὴν κοραϊκὴ ἰδεολογία, δηλαδὴ τὴν ἀπόρριψη τοῦ Βυζαντίου καὶ τὴ σύνδεση τοῦ Ἑλληνισμοῦ μὲ τὸν Χριστιανισμὸ μὲ μία ὑπόγεια σύνδεση 1000 ἐτῶν!… Στὸ ἐρώτημα, ποὺ ὁ ἴδιος θέτει: «Ποῦ ἦταν ἐπὶ 1000 χρόνια οἱ Ἕλληνες Χριστιανοί;» ἀπαντᾶ: «Δὲν τοὺς βλέπαμε διότι ἦσαν κρυμμένοι κάτω ἀπὸ μίαν ἀπατηλὴ ἐπιφάνεια. Ἦσαν δύο ὑπόγεια ρεύματα, ποὺ τὰ χάνεις μὲ τὶς ἀρχὲς τοῦ πέμπτου αἰώνα καὶ νὰ ποὺ ξεπροβάλλουν πάλι μπροστὰ μας τὸ 1453…». (Α.Ν. Τσιριντάνη «Ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες», ἐκδόσεις «Συζήτηση», Ἀθῆναι, 1978, σελ. 96). Ναί, αὐτὰ γράφονται ἀπὸ καθηγητὴ Πανεπιστημίου, ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ ὁποίου κρέμονταν χιλιάδες συντηρητικῶν στὴν ἰδεολογία καὶ φιλελευθέρων στὸ φρόνημα Ἑλλήνων, κατὰ τὶς δεκαετίες 1950 καὶ μετά…
. Ὁ Α. Ν. Τσιριντάνης γιὰ τὸν Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ γράφει ὅτι πιστεύει ὅτι ὁ ἀφορισμὸς στὴν Ἐπανάσταση ἦταν ἀληθινὸς καὶ «σπουδαῖος» καὶ ὅτι ὁ Πατριάρχης «δὲν ἤθελε τὴν Ἐπανάσταση γιατί δὲν πίστεψε σὲ αὐτήν». (Αὐτ. σελ. 106).
. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Ε΄ γεννήθηκε στὴ Δημητσάνα τὸ 1746 καὶ ἀπαγχονίστηκε ἀπὸ τοὺς Τούρκους ἀνήμερα τὸ Πάσχα τοῦ 1821. Ὑπῆρξε πολυγραφότατος, ἔδειχνε ἀποφασιστικότητα ὅπου χρειαζόταν καὶ εὐελιξία, ὅταν ἦταν νὰ προστατεύσει τὸ Γένος, καὶ μὲ χίλιες δυσκολίες κοίταξε πολὺ τὴν ἀνάπτυξη τῶν γραμμάτων στοὺς σκλαβωμένους Ἕλληνες, ἐγκατέστησε στὸ Πατριαρχεῖο τυπογραφεῖο καί, ὅπου μπόρεσε, ἀνήγειρε ναούς. Ἐνδεικτικὸ τῶν βασάνων ποὺ πέρασε εἶναι ὅτι ἀπὸ τὰ 24 χρόνια ποὺ ἔκανε Πατριάρχης τὰ δέκα ἐννέα τὰ πέρασε στὴν ἐξορία καὶ μόνο τὰ πέντε στὸ Πατριαρχεῖο…. Τόσο ἀγαπητὸς ἦταν στοὺς Τούρκους!
Οἱ ἀντιεκκλησιαστικοὶ κύκλοι ὡς εὐάλωτο σημεῖο στὸν Πατριάρχη, κτυπᾶνε τὸ ὅτι ἦταν ἐναντίον τοῦ κινήματος τοῦ Ρήγα Φεραίου καὶ ἀφόρισε τὸν Ἀλ. Ὑψηλάντη καὶ τὴν Ἐπανάσταση στὴ Βλαχία καὶ στὴν Πελοπόννησο. Μόνο αὐτοὶ ποὺ τὰ γράφουν καὶ κάποιοι ποὺ τοὺς πιστεύουν ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ Πατριάρχης ἐνήργησε μὲ ἐλεύθερη βούληση καὶ ὄχι κάτω ἀπὸ τὸ γιαταγάνι τοῦ Σουλτάνου, ὄχι γιὰ τὸν ἴδιο, ἐκεῖνος προεῖδε τὸ μαρτύριό του, ἀλλὰ γιὰ ὅλο τὸν πολυάριθμο ἑλληνικὸ πληθυσμὸ τῆς Πόλης. Ἡ καθυστέρηση τῆς ἀποστολῆς τοῦ ἀφορισμοῦ, ποὺ ἐπιμελῶς μεθόδευσε, καὶ ἡ μὴ ἐκ μέρους του τιμωρία τῶν κληρικῶν, ποὺ στὴν Πελοπόννησο καὶ στὴ Ρούμελη μάχονταν ἤδη κατὰ τῶν Τούρκων, εἶναι δύο ἀκόμη σημεῖα ποὺ φωτίζουν τὴ στάση τοῦ Πατριάρχη ἔναντι τῆς Ἐπανάστασης.
ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ
. Περιγραφὴ ἀπαγχονισμοῦ τοῦ Πατριάρχη.
Ἡ γαλλόφωνη ἐφημερίδα τῆς Σμύρνης “Le Spectateur Oriental”, φανατικὰ ὑποστηρίζουσα τὰ «δίκαια» τοῦ Σουλτάνου, στὸ φύλλο της τῆς 12ης Μαΐου 1821 ἔγραψε ἀνταπόκριση ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη γιὰ τὰ γεγονότα, ποὺ συνέβησαν ἐκεῖ. Εἶναι ἡ κοντινότερη στὰ γεγονότα ἀφήγηση καὶ ἔχει ἰδιαίτερη ἀξία. Μεταξὺ ἄλλων ἔγραψε;
« …Στὶς 19 Ἀπριλίου (Σημ. Μὲ τὸ Ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο 8 Ἀπριλίου) οἱ Τοῦρκοι σφάζουν ὅποιον Ἕλληνα βλέπουν νὰ περπατᾶ στοὺς δρόμους… Φονεύουν καὶ ἄτομα διαφόρων ἐθνικοτήτων ποὺ συνάντησαν στὶς ὄχθες τοῦ καναλιοῦ… Τὴν Κυριακὴ 21 Ἀπριλίου (10 μὲ τὸ παλιὸ ἡμερολόγιο) ἀνήμερα Κυριακή τοῦ Πάσχα ὁ Ἕλληνας Πατριάρχης κατηγορήθηκε γιὰ συνεννόηση μὲ τοὺς ἐπαναστάτες καὶ κρεμάστηκε δημόσια μαζὶ μὲ τρεῖς ἐπισκόπους καὶ ὀκτὼ παπάδες… Τὸ σῶμα τοῦ Πατριάρχη ἔμεινε κρεμασμένο στὴν ἀγχόνη τρεῖς ἡμέρες. Μετὰ τὸ σῶμα του ἔσυραν Ἑβραῖοι μέσα ἀπὸ ὅλους τοὺς δρόμους τῆς πόλης καὶ τὸ πέταξαν στὴ θάλασσα. Πρέπει κανεὶς νὰ γυρίσει πίσω περισσότερο ἀπὸ δύο αἰῶνες γιὰ νὰ βρεῖ περίπτωση Πατριάρχου ποὺ ἐκτελέστηκε…».
Ἡ αἰτία τῆς καταδίκης τοῦ Πατριάρχη. Ὁ Σουλτάνος ἤξερε προφανῶς καλύτερα ἀπὸ κάθε ἄλλον καὶ πρὸ πάντων ἀπὸ τοὺς ὀπαδοὺς τοῦ ἄθεου διαφωτισμοῦ τὴν αἰτία τοῦ μαρτυρίου τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄. Στὸ στῆθος του οἱ δικοί του ἄνθρωποι κάρφωσαν τὴν αἰτία τῆς καταδίκης καὶ ἐκτέλεσής του: «… Ὁ ἄπιστος πατριάρχης τῶν Ραγιάδων… ἀδύνατον νὰ θεωρηθεῖ ἀλλότριος τῶν στάσεων τοῦ ἔθνους του, τὶς ὁποῖες διάφοροι κακότροποι καὶ ἀναίσθητοι… διήγειραν καὶ χρέος του ἦταν νὰ διδάξει ὅτι τὸ τόλμημα ἦταν μάταιο καὶ ἀτελέσφορο… Ἀλλὰ ἐξ αἰτίας τῆς διαφθορᾶς τῆς καρδιᾶς του ὄχι μόνο δὲν μᾶς εἰδοποίησε, οὔτε ἐπαίδευσε τοὺς ἀπατηθέντας, ἀλλὰ καθόλα τὰ φαινόμενα ἦταν ὁ ἴδιος αὐτός, ὡς ἀρχηγός, μυστικὸς σύμμαχος τῆς ἐπανάστασης…». (Ἀρχιμ. Θεοφίλου Σιμοπούλου «Μάρτυρες καὶ ἀγωνισταὶ Ἱεράρχαι τῆς Ἑλληνικῆς Ἐθνεγερσίας 1821 – 1829) Ἔκδ. δαπάναις Δημ. Θεοφιλοπούλου, Ἀθῆναι, 1971, σελ. 142).
Ἡ ἐπιστολὴ τοῦ Πατριάρχη στὸν Ἐπίσκοπο Ἠσαΐα.
Ἡ ἐπιστολὴ τοῦ Πατριάρχη πρὸς τὸν Ἐπίσκοπο Σαλώνων Ἠσαΐα, ποὺ ἐστάλη στὶς 28 Δεκεμβρίου 1820 ἀποδεικνύει τὴ γνώση ποὺ εἶχε τῆς Ἐπανάστασης, τὴν ὁποία ποτὲ δὲν πρόδωσε.
«Ἀμφοτέρας τὰς τιμίας ἐπιστολάς, διὰ τοῦ ἀγαθοῦ πατριώτου Φούντα Γαλαξειδιώτου, ἀσφαλῶς ἐδεξάμην… Ἐχεμυθίας ἀδελφὲ μεγίστη χρεία καὶ προφύλαξις περὶ πᾶν διάβημα, οἱ γὰρ χρόνοι πονηροὶ εἰσὶ καὶ ἐν τοῖς φιλοπατριώταις ἐστι καὶ μοχθηρῶν ζύμη… Ἡ τοῦ Παπανδρέα πρᾶξις πατριωτικὴ μὲν τοῖς γινώσκουσι τὰ μύχια, κατακρίνουσι δὲ οἱ μὴ εἰδότες τὸν ἄνδρα. Κρύφα ὑπερασπίζου αὐτόν, ἐν φανερῷ δὲ ἄγνοιαν ὑποκρίνου…». (Αὐτ. σελ. 119)
. Φροντίδα γιὰ τὴν πνευματικὴ ὠφέλεια τῶν πιστῶν.
Στὴ μέριμνά του νὰ μποροῦν οἱ πιστοὶ νὰ καταλαβαίνουν τὰ κείμενα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὁ Πατριάρχης μετέφερε στὴν ἁπλὴ γλώσσα τὶς ἐξηγήσεις τῶν Ἀποστολικῶν Ἀναγνωσμάτων, ποὺ εἶχε γράψει ὁ Προκάτοχός του, Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος:
«Ἐπειδὴ τὰ συγγράμματα τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου Χρυσοστόμου εἰς ὅλους εἶναι δύσκολα, εἰς δὲ τοὺς ἰδιώτας πλέον (περισσότερο) δύσκολα διὰ τὴν ἑλληνικὴν διάλεκτον, ἐστοχάσθημεν ὠφέλιμον εἰς τοὺς χριστιανοὺς κὰν τὰ ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ὅλου τοῦ ἐνιαυτοῦ καί τινων δεσποτικῶν ἑορτῶν νὰ μεταφράσωμεν εἰς τὴν κοινὴν διάλεκτον…». (Ἱερομάρτυρος Ἁγίου Γρηγορίου Ε΄ «Ἐξήγησις τῶν Ἀποστολικῶν Ἀναγνωσμάτων», ἐκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη», Καμβουνίων 1, Θεσσαονίκη, 1984, σελ. 7).
. Ὁ Πατριάρχης κατὰ τῆς ἀθεΐας τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως.
Ὁ Πατριάρχης Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ε΄ κατηγορήθηκε ὅτι ἦταν κατὰ τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, καὶ λόγῶ τῆς Ἐγκυκλίου ποὺ ἀπέστειλε στοὺς Ἑπτανησίους τὸ 1798, κατόπιν ἐντολῆς τοῦ Σουλτάνου καὶ ἐν ὄψει τοῦ πολέμου τῆς Ναπολεόντειας Γαλλίας κατὰ τῆς πρόσκαιρης συμμαχίας Ἀγγλων καὶ Ρώσων μὲ τὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία. Ὅμως δὲν χρειαζόταν ἡ ἐντολὴ τοῦ Σουλτάνου ἢ κάποιου ἄλλου γιὰ νὰ ἐκφραστεῖ ὁ Πατριάρχης κατὰ τῆς ἀθεΐας, ποὺ προωθοῦσε ἡ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση. Εἶχε καὶ τὸ δεδομένο τῆς δυσαρέσκειας τῶν Ἑλλήνων τῶν Ἰονίων νήσων κατὰ τῶν Γάλλων κατακτητῶν τους, ποὺ εἶχε ἀρχίσει νὰ ἐκδηλώνεται λόγῳ τῆς ἀλαζονείας τῶν Γάλλων ἔναντί τους, τῆς περιφρόνησης πρὸς τὴν χριστιανικὴ Παράδοσή τους καὶ τῆς ἐπιδίωξης κατάργησης τῶν θεσμῶν τους.
. Ὁ Πατριάρχης στὴν Ἐγκύκλιό του ἐκφράζεται ἀρνητικὰ γιὰ τὴν ἀθεΐα τοῦ καθεστῶτος ποὺ ἐγκατέστησαν στὴ Γαλλία ὁ Ροβεσπιέρος καὶ οἱ σύντροφοί του. Ἔγραψε μεταξὺ ἄλλων: «Ὁ πονηρὸς καὶ ἀρχέκακος ὄφις… ἔχυσε δαψιλῶς (ἄφθονα) εἰς τὰς ψυχὰς τῶν Γάλλων τὸν ἰὸν τῆς ἀποστασίας πρὸς τὸν Θεὸν καὶ τοὺς ἔρριψε εἰς παντελῆ ἀθεΐαν καὶ ἀσέβειαν… ἀφαίρεσεν ἀπὸ τὰς ψυχὰς αὐτῶν καὶ τὴν πρὸς Θεὸν ὑποταγήν. Οἱ Γάλλοι διὰ νὰ ἑλκύσωσιν εὐκόλως τοὺς ἀνθρώπους εἰς τὴν ἀσέβειαν ταύτην, ὑπέκρυψαν τὴν πρὸς τὸν Θεὸν ἀποστασίαν, μὲ τὸ δέλεαρ τῆς ἐλευθερίας καὶ μὲ τὴν πρότασιν τῆς ὁμοιότητος καὶ ἰσότητος καί… κατεπάτησαν τοὺς θεσμοὺς τῆς θρησκείας των…». (Βλ. σχ. Βασιλείου Στυλ. Καραγεώργου, ἐπικ. Καθηγ. ΕΚΠΑ «Ἡ πατριαρχικὴ Ἐγκύκλιος πρὸς τοὺς Ἑπτανησίους τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο καὶ ἡ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση» (Ἀνάτυπο ἀπὸ τὸν χαριστήριο Τόμο πρὸς τιμὴν τοῦ Οἰκ. Πατριάρχου Βαρθολομαίου Α΄, Ἀθήνα 2000, σελ. 26).
. Στὴ σκέψη τῶν ἰδεολογικὰ κατὰ τῆς Ἐκκλησίας τοποθετημένων Ἑλλήνων ἐνυπάρχει ἕνας παραλογισμός. Δηλαδὴ γιὰ νὰ ἐπαινέσουν τὸν Πατριάρχη Ἅγιο Γρηγόριο Ε΄, θὰ ἔπρεπε ἢ νὰ εἶναι ὑπὲρ τῆς ἀθεΐας, τὴν ὁποία κήρυτταν οἱ Γάλλοι Ἐπαναστάτες, ἢ νὰ κάνει διακήρυξη ἐναντίον τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας καὶ νὰ κινήσει ἐναντίον της ἐπανάσταση στὴν Κωνσταντινούπολη…-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου