Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου, τόμος Α΄Κεφάλαιο 11: ΕΦΗΒΕΙΑ – ΝΕΟΤΗΤΑ

Α΄) Η ΑΝΑΓΚΗ ΝΑ ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ

Ο Χρυσόστομος πιστεύει, ότι είναι απολύτως αναγκαία η γνώση της φύσεώς μας (MG 60,238). Πολύ περισσότερο είναι αναγκαία η γνώση της φύσεως, της ψυχολογίας και της νοοτροπίας της εφηβικής και της νεανικής ηλικίας, μιας ηλικίας δύσκολης, φοβερής και πολλές φορές ακατανόητης (MG 49,21). Ο άγιος Ιεράρχης, για να καταδείξει ακριβώς αυτή την αλήθεια παραθέτει το χωρίο κδ΄34 και εξής των Παροιμιών του Σολομώντος: «Τρία πράγματα είναι ακατανόητα σε μένα. Το δε τέταρτο ακόμη περισσότερο μου μένει ακατάληπτο και ακατανόητο. Τα ίχνη του αετού που πετάει στον αέρα, ο δρόμος του φιδιού που σέρνεται στις πέτρες, τα ίχνη του πλοίου που ταξιδεύει στη θάλασσα και οι σκέψεις, οι ενέργειες και οι παρεκτροπές του νέου ανθρώπου» (MG 56,373).

Αν αγνοήσουμε τη φύση μας και ιδιαίτερα τη φύση του νέου ανθρώπου, θα μοιάσουμε με τον ανίδεο και ανόητο εκείνο άνθρωπο, που βρήκε πολύτιμο μαργαριτάρι και το πέταξε, γιατί δεν γνώριζε την αξία του (MG 60,238).

Δεν υπάρχει άλλη τέχνη και επιστήμη ανώτερη από την διαπαιδαγώγηση της ψυχής και τη διάπλαση της διάνοιας των νέων ανθρώπων. Γι’ αυτό όσοι ασχολούνται με την αγωγή των εφήβων και των νέων πρέπει να είναι προσεκτικότεροι από το ζωγράφο και το γλύπτη. «Της τέχνης ταύτης ούκ έστιν άλλη μείζων. Τι γαρ ίσον του ρυθμίσαι ψυχήν και διαπλάσαι νέου διάνοιαν; Και γαρ παντός ζωγράφου και ανδριαντοποιού τον ταύτην έχοντα την επιστήμην ακριβεστέρον διακείσθαι χρή» (MG 58,584).

Β΄) ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΝΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

Ο σοφός ιεράρχης χαρακτηρίζει την ψυχολογία και τη νοοτροπία των νέων ανθρώπων με μία και μόνη λέξη, με τη λέξη ονοκένταυρος. Κατά τη μυθολογία ο κένταυρος ήταν κατά το επάνω ήμισυ άνθρωπος και κατά το κάτω ήμισυ άλογο. Ο Χρυσόστομος προσθέτει και τη λέξη «ό ν ο ς», για να παραστήσει τα τρία κύρια χαρακτηριστικά της εφηβείας. Πράγματι οι νέοι έχουν το πείσμα του όνου -είναι απόλυτοι και αμετακίνητοι στις ιδέες τους -την ορμητικότητα και επαναστατικότητα του αλόγου, αλλά και ανθρωπιά. Μερικές φορές μας συγκινούν με τα ανθρωπιστικά και τα αλτρουιστικά τους αισθήματα. Ας παρακολουθήσουμε το σχετικό κείμενο: «Πραγματικά υπάρχουν… και άνθρωποι χειρότεροι από τους ονοκένταυρους, που συμπεριφέρονται σαν να ζουν στην ερημιά και κλωτσούν. Το μεγαλύτερο μέρος της νεολαίας μας είναι τέτοιο… Έχοντας οι νέοι μας άγριες επιθυμίες, έτσι πηδούν, έτσι κλωτσούν, γυρίζοντας παντού χωρίς χαλινάρι και δεν φροντίζουν καθόλου για κάποιο από τα πρέποντα και ωφέλιμα» (MG 58,582).

Ο Χρυσόστομος παρομοιάζει την εφηβεία με «μεγάλη βαρυχειμωνιά», που ενέσκηψε και που ο κυβερνήτης του πλοίου αδυνατεί να αντιμετωπίσει. «Μετά την παιδική ηλικία ακολουθεί η τρικυμισμένη ηλικία της εφηβείας, κατά την οποίαν οι άνεμοι (οι αντιδράσεις) είναι πολύ δυνατοί, όπως ακριβώς το Αιγαίο Πέλαγος, και η γενετήσια επιθυμία αυξάνει μέσα μας. Ιδιαίτερα αυτή ηλικία είναι αδύνατον να διορθωθεί (είναι «διορθώσεως έρημος»), όχι μόνον επειδή ο έφηβος ενοχλείται πάρα πολύ από τις επιθυμίες, αλλά και διότι δεν είναι σε θέση να ελέγξει τα σφάλματά του. Γι’ αυτό ακριβώς και οι δάσκαλοι και οι παιδαγωγοί περίερχονται σε αμηχανία. Όταν λοιπόν οι άνεμοι φυσούν πολύ δυνατά, ο κυβερνήτης του πλοίου είναι πιο αδύνατος από τους ανέμους και δεν υπάρχει κανένας να βοηθήσει, σκέψου πόσο μεγάλη είναι η βαρυχειμωνιά» (MG 58, 737-738).

Τις παραπάνω παρατηρήσεις του Χρυσοστόμου, που είναι σύμφωνες και με τα πορίσματα της σύγχρονης παιδαγωγικής, καλόν είναι να τις έχουν υπόψη τους οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι πολλές φορές απογοητεύονται από τη στάση και τις αντιδράσεις των νεαρών. Η νεότητα ήταν σε όλες τις εποχές η ίδια, «έρημος διορθώσεως». Όσο διαρκεί η εφηβική και νεανική ηλικία, η διόρθωση των νέων είναι πάρα πολύ δύσκολη για τους λόγους που αναφέρθηκαν στο ανωτέρω κείμενο. Οι νέοι φλογίζονται από τη γενετήσια κυρίως επιθυμία. «Το κάλλος του προσώπου διεγείρει και συνταράσσει τις ψυχές των νέων, καίει και φλογίζει τη σάρκα τους» (MG 62,384).  Παράλληλα η φαντασίωση, η επαναστατικότητα και η συναισθηματική φόρτιση δεν τους αφήνουν να ελέγξουν τις πράξεις τους.

Διαφωτιστικό είναι και το παρακάτω κείμενο του ίδιου Πατρός, παρμένο από τις επιστολές του προς την Ολυμπιάδα, που τονίζει, ότι δεν πρέπει να περιμένουμε σύνεση και ωριμότητα από τους νεαρούς: «Σκέψου πόσο επικίνδυνη είναι η νεότητα… η φλόγα της φυσικής ορμής υψώνεται απειλητική,… η θέληση είναι ανίσχυρη. Οι ψυχές δηλαδή των νεωτέρων ελάχιστα συγκρατούνται από τη σύνεση, και δεν πολυενδιαφέρονται για την αρετή. Η σφοδρότητα των παθών τους είναι μεγάλη, και η λογική[1], που μπορεί να κυβερνήσει τα πάθη, είναι σε αυτούς ασθενέστερη» (MG 52,585, επιστ. Γ΄ ιβ΄).

Υπάρχουν όμως και οι εξαιρέσεις. Υπήρξαν νέοι που πέτυχαν, παρά το νεαρό της ηλικίας τους, θαυμαστά κατορθώματα. Ο Σολομών στην ηλικία των 12 ετών θαυμαζόταν για τη σοφία του. Ο Δαυίδ, όταν νίκησε τον Γολιάθ ήταν νεαρός. Ο Δανιήλ νεαρός καταδίκασε τους πρεσβυτέρους (Δαν., Σωσάννα 44-46). Ο Ιωσήφ, καίτοι νέος, αντιστάθηκε στις προκλήσεις της γυναίκας του Πετεφρή και ενίκησε τη φλόγα της σαρκικής επιθυμίας. Οι τρεις παίδες αψήφησαν την κάμινο του πυρός και διατήρησαν το φρόνημά τους αδούλωτο. «Και ο Τιμόθεος νέος ήταν κι όμως διόρθωσε τις υποθέσεις των Εκκλησιών σοφότερα από πολλούς γεροντότερους» (MG 56, 42-43).

Ο Χρυσόστομος επαναλαμβάνει και σ’ άλλες ομιλίες του τη γνώμη ότι η νεότητα είναι «ένα φουρτουνιασμένο πέλαγος, που αναστατώνεται συχνά» (MG 51, 323), ότι είναι «γεμάτο από άγρια κύματα και επικίνδυνους ανέμους» (MG 48,698). Παρομοιάζει επίσης τη νεότητα «με φωτιά που απλώνει εύκολα και κατακαίει τα πάντα» (MG 49,21.51,323).

Πολύ επιτυχημένοι είναι και οι άλλοι χαρακτηρισμοί του σοφού Ιεράρχη για τη νεότητα:

-Είναι «άγρια» (MG 62,546), άστατη, «ευεξαπάτητη» (εξαπατάται εύκολα), «ευόλισθη» (γλιστράει εύκολα στο κακό) ((MG 49,21.54,443,515).

-Είναι ατίθαση και δυσκολοκυβέρνητη (MG 49,21). «Καθάπερ τις ίππος αδάμαστος, καθάπερ τι θηρίον ατίθασον, τοιούτόν έστιν η νεότης» (MG 62,546)

-Ρέπει υπερβολικά προς την επιθετικότητα και τυραννιέται από το θυμό. Τα πάθη αυτά «είναι αποτέλεσμα παραλογισμού -και είναι πολύς ο παραλογισμός και παντελής η έλλειψη λογικής σε αυτή την ηλικία»  (MG 62,330).

«Όλα τα πάθη ασκούν τυραννική εξουσία στα παιδιά (γιατί ποτέ δεν κρατούν τα ηνία), όπως η κενοδοξία, η γενετήσια επιθυμία, ο παραλογισμός, ο θυμός, ο φθόνος,… και η αγάπη προς τα στολίδια, το «φιλόκοσμον» (MG 62,330). Η φιλαρέσκεια οδηγεί συχνά τους νέους και ιδίως τις νέες «να πουλούν τα νιάτα τους» και να γίνονται «δουλοπρεπείς», για να εξοικονομήσουν τα μεγάλα ποσά που απαιτούνται, για να ικανοποιήσουν τη φιλαρέσκειά τους (MG 58,503-504).

Ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του Τέχνη (κεφ. 12) γράφει ότι οι έφηβοι είναι «φιλογέλωτες και ευτράπελοι». Την αλήθεια αυτή επιβεβαιώνει και ο Χρυσόστομος, ο οποίος λέγει: «Πολλές φορές ενώ, εμείς διαλεγόμαστε για σπουδαία θέματα, αυτοί όχι μόνον δεν ακούνε, αλλά και γελούν» (MG 61,38).

Η έπαρση που χαρακτηρίζει αυτή την ηλικία οφείλεται και στο ότι «ο νέος είναι δυνατός, δεν έχει ρυτίδες, δεν εξουσιάζεται, ούτε ασθενεί εύκολα» (MG 62,96).

«Ο νέος είναι επιρρεπείς προς τις σαρκικές επιθυμίες», οι οποίες πολλές φορές τον οδηγούν «στην καταστροφή και σε βαθύ βάραθρο» (MG 54,601). Μήπως και σήμερα πολλά εγκλήματα δεν έχουν σεξουαλικά αιτία; Πόσοι άλλωστε νέοι δεν εγκαταλείπουν τις σπουδές τους, τη σταδιοδρομία τους και δεν έρχονται σε ρήξη με τους γονείς τους εξαιτίας για ετήσιων παρεκτροπών; Πρέπει επίσης εδώ να μνημονεύσουμε, ότι οι σεξουαλικές σχέσεις και η εναλλαγή προσώπων μπορούν να γίνουν αιτία μεταδόσεως όχι μόνον του έϊτζ και των αφροδίσιων νοσημάτων, αλλά και πολλών άλλων μικροβίων, ιών και παρασίτων, τα οποία συχνά ταλαιπωρούν τις νέες και τους νέους και μερικές φορές τους στερούν τη χαρά της μητρότητας και της πατρότητας.

Ο ιερός Πατήρ επανέρχεται στο θέμα αυτό και σ’ άλλη ομιλία του κάνει λόγο για «τον πυρετό… της δόξας, των απολαύσεων και των σαρκικών ηδονών («των αφροδίσιων») και πολλών άλλων φαντασιώσεων», πυρετό που κατέχει την ψυχή του νέου (MG 63,65). Αλλού κάνει λόγο για «την ορμητική ηδονή», που επιτίθεται στην εφηβική ηλικία (MG 57,185). «Όσοι στα νιάτα τους μεθάνε από τις ηδονές, δεν είναι σε θέση να καταλάβουν το υπερβολικό μέγεθος της δουλείας, στην οποία έχουν περιέλθει» (MG 59,436). Υπάρχουν επίσης και νέοι που επιδιώκουν θηλυπρεπή εμφάνιση. «Έχουν κόμη πολύ μακριά… και με το βλέμμα τους και με τη στάση τους και με την ενδυμασία τους… πασχίζουν να δώσουν μία εικόνα τρυφερής κόρης» (MG 57,426).

Η νεότητα είναι από τη φύση της «οξύρροπος προς κακίαν» (ρέπει σε μεγάλο βαθμό προς την κακία), η ροπή όμως αυξάνει και το κακό παραγίνεται, όταν αποκτήσει άφθονα χρήματα. Σ’ αυτή την περίπτωση η κακία μοιάζει με φλόγα «που ανάβει καμίνι παθών και μπορεί να κάψει ολόκληρη την ψυχή του νέου» (MG 54,515). Τα πάθη αυτά μεθάνε τους νέους και γι’ αυτό δε δέχονται συμβουλή από κανένα (MG 58,503).

Από τους νέους λείπει επίσης η υπομονή να φροντίσουν για έργα σοβαρά και χρήσιμα (MG 61,38). Συχνά οι έφηβοι εγκαταλείπουν στη μέση τα έργα που άρχισαν. Είναι γνωστή εξάλλου η επαναστατικότητα και η εικονοκλαστική τακτική των νέων, που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο. Ο Χρυσόστομος υποστηρίζει ότι τους νέους (που είναι τώρα κάτω από εξουσία), αν κάποτε αναθέταμε σ’ αυτούς την εξουσία, «θα τους βλέπαμε να καθαιρούν τους πάντες» (MG 51,205).

«Η νεότητα που ζει με σύντροφο τη αργία και ανατρέπεται με κακά παραδείγματα, γίνεται αγριότερη από όλα τα θηρία (MG 57,205).

Οι νέοι συχνά περιφρονούν τους γέροντες. Την πράξη αυτή ο Χρυσόστομος τη θεωρεί σημείον παρακμής για μια Πολιτεία (MG 56,44).

Ο συγγραφέας μας πιστεύει, ότι η αμαρτία και τα πάθη γηράσκουν τη νεότητα. Αντίθετα, η νεότητα που χαρίζει ο Χριστός με την πνευματική αναγέννηση του ανθρώπου, «δε γνωρίζει γηρατειά, δεν προσβάλλεται από αρρώστια, δεν κυριεύεται από λύπη, δεν αμαυρώνεται από το χρόνο, δεν υποχωρεί σε τίποτε, δε νικιέται από κανένα… Τα βαριά γηρατειά της νεότητας είναι αμαρτία» (ΕΠΕ 30,468).

Γ΄) ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

Ο Χρυσόστομος εύχεται οι έφηβοι να διακρίνονται για τη «σεμνότητα και τη σωφροσύνη», για να είναι άξιοι σεβασμού και να ελκύουν τον έπαινο «και από τους ανθρώπους και από το Θεό. Ας συνηθίσουν να είναι εγκρατείς το φαγητό, να αποφεύγουν την πολυτέλεια, να κάνουν οικονομία, να είναι φιλόστοργοι και να μάθουν να υποτάσσονται» (MG 62,548). Δυστυχώς όμως οι νέοι συνήθως είναι ανυπότακτοι, με αποτέλεσμα να κάνουν συχνά τη ζωή των γονέων ανυπόφορη (MG 61,362 ε΄).

Δ΄) Η ΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

Για την κατάσταση που παρουσιάζει η σημερινή νεολαία δεν ευθύνονται μόνον οι νέοι. Ο μεγάλος Ιεράρχης καυτηριάζει την αμέλεια των γονέων, που αδιαφορούν για τη σωφροσύνη και τη σωστή αγωγή των παιδιών και των εφήβων. «Ό,τι είναι ακαλλιέργητη γη, το ίδιο είναι και η παραμελημένη νεότητα, γιατί βλαστάνει από παντού πολλά αγκάθια» (MG 58,504). Άλλο σχετικό υλικό θα βρει ο αναγνώστης στο κεφάλαιο: ΑΜΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ.

Αντίθετα ο Χρυσόστομος θεωρεί πολύ αξιόμισθους από το Θεό τους γονείς που δίνουν καλή ανατροφή στα παιδιά τους (MG 62,548) και μακαρίζει τους γονείς, που μετά από τόσες δυσκολίες «μπόρεσαν να δαμάσουν τη νεότητα» (MG 62,546).

Θεωρεί όμως ως υπεύθυνους της κοινωνικής διαφθοράς και της κακίας των νέων και τους κακούς δασκάλους. «Δια τούτο ημίν αι πόλεις εισί διεφθαρμέναι, ότι πονηροί της νεότητός εισι διδάσκαλοι. Γιατί πώς θα μπορέσεις να σωφρονίσεις το νέο, που είναι άσεμνος και ακόλαστος, όταν εσύ ο ίδιος με τα άσπρα μαλλιά παρασύρεσαι από τέτοια;» (MG 54,661).

Καλεί τους γονείς να κληροδοτήσουν στα παιδιά τους, όχι περιουσία, αλλά «την αρετή,… πνευματικό πλούτο» (MG 63,148). Αποφαίνεται δε ότι «η νεότητα δεν αποτελεί καθόλου εμπόδιο για την αρετή» (MG 54,525).

Όσον αφορά την παιδαγωγική τακτική, που θα τηρήσουν οι γονείς και οι δάσκαλοι απέναντι των εφήβων, συνιστά να «εξετάζουν πάντοτε με μεγάλη προσοχή και σε βάθος τη ρίζα των ασθενειών (των ελαττωμάτων) των νέων ανθρώπων και έτσι να φθάνουν στην πραγματική αιτία του κακού», όπως ακριβώς κάνουν και οι γιατροί, προκειμένου για τις σωματικές αρρώστιες (MG 60,473).

Η αγωγή πρέπει να αρχίζει από νωρίς. «Αν από την αρχή και από τη μικρή ηλικία ορίσουμε καλούς νόμους, δε θα χρειαστεί να κοπιάσουμε πολύ έπειτα, γιατί η συνήθεια θα γίνει σ’ αυτούς (στους νέους) νόμος. Ας μην τους αφήνουμε να κάνουν τίποτε από εκείνα που είναι ευχάριστα, άλλα βλαβερά, ούτε να τους κάνουμε τα χατήρια, επειδή είναι παιδιά» (MG 62,546).

Οι γονείς πρέπει να έχουν απαιτήσεις από τους εφήβους, και δε θα τους επαινούν, παρά μόνον, αν έχουν να παρουσιάσουν κατορθώματα πολύ ανώτερα από εκείνα των παιδιών (MG 48,594-595).

Για να «περιφρουρήσουν την ακοή» των παιδιών που συμπλήρωσαν τα 15 τους χρόνια, συνιστά στους γονείς να τα διδάσκουν «ιστορίες της Καινής Διαθήκης, που είναι η περίοδος της Χάριτος, αλλά και για την κόλαση, καθώς και παραδείγματα από τη δική τους πείρα» (ΕΠΕ 30,670-672).

Επειδή η νεότητα είναι «άγρια» και «χαλεπή» (φοβερή), έχει ανάγκη «από δασκάλους, από παιδαγωγούς, από συνοδούς, από γονείς που θα τη φροντίζουν και θα την εμπιστευτούν» (MG 62,546). Πρέπει να αρχίζουμε την αγωγή «από εκείνα που θεωρούνται μικρά», ώστε να «τους κάνουμε δόκιμους και σπουδαίους και στα μεγάλα πράγματα» (MG 58,504).

Πολλές απορίες δημιουργούν στους σημερινούς γονείς και εκπαιδευτικούς οι παρακάτω γνώμες του αγίου Πατρός, λαμβανομένου μάλιστα υπόψη ότι στην εποχή μας έχουν επικρατήσει υπερβολικά φιλελεύθερες αντιλήψεις και οι κακομαθημένοι έφηβοι δεν δέχονται «σφοδρούς χαλινούς» (δυνατά χαλινάρια). Θα παραθέσω και θα σχολιάσω τα σχετικά κείμενα:

«Χαλεπόν η νεότης, ότι ευρίπιστον (είναι ασταθής), ευεξαπάτητον (εύκολα εξαπατάται), ευόλισθον (εύκολα γλιστράει στο κακό), και σφοδροτέρου δείται του χαλινού»  (MG 49,21).

«Είναι περισσότερο επιρρεπείς ο νέος προς το θυμό και τις σαρκικές επιθυμίες και γι’ αυτό έχει ανάγκη από μεγαλύτερη προφύλαξη, από το δυνατότερο χαλινάρι («δείται σφοδροτέρου χαλινού»), από ασφαλέστερο περιτείχισμα και εμπόδιο» (MG 54,661).

Κατ’ αρχήν τα «χαλινάρια» αυτά είναι οι νόμοι του Κράτους, οι σχολικοί κανονισμοί και οι αρχές της οικογένειας. Αν όλα αυτά λειτουργούσαν σωστά, δε θα υπήρχε ο σημερινός εκτραχηλισμός ενός μέρους –όχι μεγάλου, όπως πιστεύω- της σημερινής νεολαίας. Πρέπει να ομολογηθεί, ότι και οι νόμοι της Πολιτείας έγιναν ελαστικοί και οι σχολικοί κανονισμοί ατόνησαν και οι οικογενειακές αρχές παρουσίασαν τα τελευταία χρόνια υπερβολική χαλαρότητα. Είναι όλοι σύμφωνοι, ότι μέχρι τα 16 χρόνια είναι απαραίτητα τα «χαλινάρια» αυτά στους εφήβους, καθώς και η προφύλαξή τους από ηθικούς κινδύνους, γιατί είναι ακόμη ανώριμοι, κατευθύνονται από τη φαντασία και το συναίσθημα, και, αν τους αφήσουμε να ακολουθήσουν τις φυσικές παρορμήσεις τους και τα ένστικτά τους, υπάρχει ο κίνδυνος να καταστραφούν. Αλλά και πάλι τα «χαλινάρια» θα τα χρησιμοποιούμε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην τα πολυαντιλαμβάνονται οι νεαροί, γιατί θα αντιδράσουν οπωσδήποτε. Στα κεφάλαια ΑΓΑΠΗ, ΑΥΣΤΗΡΟΤΗΤΑ, ΓΕΝΕΤΗΣΙΑ ΕΠΙΘΥΜΙΑ, ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ, ΠΡΑΟΤΗΤΑ, ΕΛΕΓΧΟΣ, ΘΡΑΣΥΤΗΤΑ. ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ, εκθέτουμε τις απόψεις του Ιερού Χρυσοστόμου για το πώς θα μεταχειριζόμαστε τους νέους.

Το ερώτημα που γεννάται είναι:

-Μετά τα 16 χρόνια τους μαθητές του Λυκείου, τους σπουδαστές και τους φοιτητές και τους εργαζόμενους της ίδιας ηλικίας, κι αν θέλουμε, μπορούμε να τους καθοδηγούμε με «δυνατά χαλινάρια»; Το κράτος με τους νόμους του ναι. Οι γονείς όμως και οι εκπαιδευτικοί ασφαλώς όχι, γιατί παιδαγωγική πράξη δείχνει, ότι όσοι γονείς και εκπαιδευτικοί εφαρμόζουν σκληρές μεθόδους αγωγής, χάνουν κάθε επαφή με τους νέους.

Σύμφωνα με τις γνώμες του Χρυσοστόμου, που εκτίθενται στα κεφάλαια ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ και ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟΣ, μια σκληρή παιδαγωγική τακτική αντενδείκνυται για την εφηβική και νεανική ηλικία. Στους εφήβους, στους νέους θα λέμε το σωστό, την αλήθεια, αλλά με αγάπη, με λεπτό τρόπο, στην κατάλληλη στιγμή και έπειτα θα περιμένουμε με μεγάλη υπομονή - ίσως για χρόνια - να ωριμάσουν. Και θα ωριμάσουν, αν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί τους είναι πρότυπα αρετής και τιμιότητας. Πάντως, προκειμένου για μεγάλα παιδιά, θα αποκλείσουμε τις σωματικές ποινές, το «ξύλο».

Ο Χρυσόστομος, έχοντας υπόψη τα θεωρούμενα ως ανώτερα επαγγέλματα της εποχής, συνιστά στους γονείς να προετοιμάζουν γι’ αυτά τους εφήβους, για να τους απομακρύνουν από τις παιδικές και ανόητες φιλοδοξίες. Φρόντιζε «για την επιτυχία του στο δικηγορικό βήμα, για την κατάληψη λαμπρής θέσεως στην Πολιτεία, για τη δημιουργία φιλικών δεσμών με τα βασιλικά ανάκτορα, προσφέροντάς τους έτσι υψηλές θέσεις και αξιώματα» (MG 55,55).

Τέλος ο άγιος Ιεράρχης θεωρεί ως μοναδικό μέσον για την αναχαίτιση των νέων στον ολισθηρό δρόμο της αμαρτίας και της κακίας «τον ευσεβή στοχασμόν» (MG 54,515 – 516). Πράγματι είναι τόσο μεγάλη δύναμη του κακού και τόσοι οι πειρασμοί και οι παγίδες που στήνει το κοινωνικό περιβάλλον στους νέους, και τόσο ισχυρή ροπή της φύσεώς τους προς το πονηρό, ώστε να μη μπορούν να ανθέξουν στην τρομερή αυτή η πίεση, παρά μόνον αν ζουν έντονη πνευματική ζωή μέσα στο χώρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας. Τη μεγάλη αυτή η αλήθεια έχουν τονίσει και μεγάλοι παιδαγωγοί παλαιότεροι και νεότεροι[i].

Κεφ. 11- Εισαγωγικά κεφάλαια, Εφηβεία - Νεότητα, (σελ. 131-138), Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου, τόμος Α΄, Αγαθότητα-Αχαριστία, Βασιλείου Δ. Χαρώνη με συνεργασία Ουρανίας Α. Λαναρα, Αθήνα 1993.

---

[1] Ο Rousseau ονομάζει την εφηβεία «ηλικία των παθών».

---

[i] Βλ. στο βιβλίο Β. Δ. Χαρώνη, ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ το κεφ.: Η θρησκευτική αγωγή των εφήβων.