ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ, Αρχιμ. Επιφάνιος Κ. Χατζηγιάγκου

 

Ἡ Μεγ.  Τεσσαρακοστὴ ἀποτελεῖ ἀναμφισβήτητα τὴν ἱερώτερη ἀλλὰκαὶὡραιότερηπερίοδο τοῦἐκκλησιαστικοῦἔτους. Εἶναιμιὰ περίοδος προετοιμασίας γιὰ τὴν μεγάλη ἑορτὴ τοῦ Πάσχα. Σ’ αὐτὴν ὁ χριστιανὸς καλεῖται νὰ ἀγωνιστεῖ κατὰ τοῦ κακοῦ ποὺ ὑπάρχει μέσα του καὶ γύρω του, νὰ ἀντισταθεῖ στοὺς πειρασμοὺς καὶ τὶς παγίδες τοῦ πονηροῦ, ὥστε νὰ ἀξιωθεῖ μὲ καθαρὴ τὴν ψυχὴ νὰ προσκυνήσει τὰ σεπτὰ Πάθη καὶ τὴν Ἁγίαν Ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Στὸν ἀγώνα αὐτὸ ἡ Ἐκκλησία μᾶς προσφέρει τὴν πνευματικὴ πανοπλία, μὲ τὴν ὁποία θὰ μπορέσουμε νὰ ἀντιμετωπίσουμε τὶς ἐπιθέσεις τοῦ διαβόλου, τὶς προκλήσεις τῆςἁμαρτίας ποὺ δεχόμαστε ἀπὸ τὸ περιβάλλον, καθὼς καὶ τὰ ἄγρια θηρία τῶν παθῶν ποὺ φωλιάζουν μέσα μας. Βασικὸ ὅπλο εἶναι ἡ νηστεία, μὲ τὴν ὁποία χαλιναγωγοῦμε τὰ πάθη καὶ ἰσχυροποιοῦμε τὴ θέλησή μας. Μαζὶ μὲ τὴ νηστεία, ὅπλο παντοδύναμο εἶναι ἡ προσευχή, τὴν ὁποία καλούμαστε περισσότερο νὰ ἀσκήσουμε τὴν περίοδο αὐτή. Ἐκτὸςἀπ’ αὐτὰ ἡ Ἐκκλησίαμᾶς προσφέρει καὶ ἕνα πλοῦτο ἀπὸ ἱερὲς ἀκολουθίες.Στὴ συνέχεια θὰ δοῦμε μὲ συντομία τὶς κυριώτερες ἀπ’ αὐτές.

 Ἂς ποῦμε κατ’ἀρχὴν λίγα λόγια γιὰ τὶς Κυριακὲς τῆς Μεγ. Τεσσαρακοστῆς. Κατὰ τὴν περίοδο αὐτὴ κάθε Κυριακὴ τελεῖται ἡ θεία Λειτουργία τοῦ Μεγ. Βασιλείου, ἡ ὁποία εἶναι ἐκτενέστερη καὶ κατανυκτικότερη ἀπὸ τὴν λειτουργία τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου, ποὺ τελεῖται τὸ ὑπόλοιπο ἔτος.

Ἐπὶ πλέον, κάθε Κυριακὴ ἑορτάζουμε καὶ ἕνα ἰδιαίτερο γεγονὸς ἢ κάποιον ἅγιο. Τὴν Α΄Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν, ποὺ λέγεται καὶ Κυριακὴ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἑορτάζουμε τὴ νίκη τῆς Ἐκκλησίας κατὰ τῶν αἱρέσεων ποὺ ἐμφανίστηκαν ἀνὰ τοὺςαἰῶνες καὶ ἰδιαιτέρως κατὰ τῶν εἰκονομάχων. Μετὰ τὸ τέλος τῆς θείας Λειτουργίας γίνεται λιτανεία, κρατώντας στὰ χέρια ἱερὲς εἰκόνεςκαὶ ψάλλοντας τὸ ὡραῖο ἀπολυτίκιο τῆς ἑορτῆς «Τὴν ἄχραντον εἰκόνα σου προσκυνοῦμεν ἀγαθέ».

Τὴν Β΄ ΚυριακὴτῶνΝηστειῶν ἡ Ἐκκλησίατιμᾶτὴ μνήμη ἑνὸς μεγάλου πατέρα καὶ διδασκάλου, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Ἀρχιεπισκόπου  Θεσσαλονίκης, ὁ ὁποῖος ἀγωνίστηκε κατὰ τῶν αἱρετικῶν δοξασιῶν τοῦ Ἰταλοῦ φιλοσόφου Βαρλαάμ.

Τὴν Γ΄ΚυριακὴτῶνΝηστειῶν, ποὺ λέγεται καὶ Κυριακὴ τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, ἡ Ἐκκλησία μᾶς προβάλλει γιὰ προσκύνηση τὸν τίμιο Σταυρὸ τοῦ Κυρίου, ὥστε νὰ πάρουμε δύναμη γιὰ νὰ συνεχίσουμε τὸν πνευματικὸ ἀγώνα τῆς Μεγ. Τεσσαρακοστῆς.

Τὴν Δ΄Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν τιμοῦμε τὴ μνήμη ἑνὸς μεγάλου ἀσκητοῦ, τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου, συγγραφέως τῆς«Κλίμακος», ἑνὸς πολὺ ψυχωφελοῦς βιβλίου,ποὺ περιέχει τριάντα λόγους γιὰ διάφορα πάθη καὶ ἀρετές.Εἶναι γραμμένο γιὰ μοναχούς, ἀλλὰ μπορεῖ νὰ τὸ διαβάζει καὶ κάθε χριστιανὸς ποὺ ποθεῖ τὴν τελειότητα.

Τὴν Ε΄Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν τιμοῦμε τὴ μνήμη τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας,μιᾶς ἁγίας ποὺ ἔζησε γιὰ ἀρκετὸ καιρὸ στὴν ἁμαρτία καὶ μετὰ μετανόησε.Τὴν προβάλλει ἡ Ἐκκλησία σὰν παράδειγμα μετανοίας γιὰ ὅσους ζοῦν στὴνἁμαρτία καὶ ἔχουν χάσει τὴν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας.

Τέλος, τὴν ΣΤ΄Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν, τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων, ἑορτάζουμε τὴ θριαμβευτικὴ εἴσοδο τοῦ Χριστοῦ στὰ Ἱεροσόλυμα.

 Κατὰ τὴν περίοδο τῆςΜεγ. Τεσσαρακοστῆς τελοῦνται καὶ οἱ λεγόμενες Λειτουργίες τῶν Προηγιασμένων Δώρων. Ἐπειδὴ ἡ περίοδος αὐτὴ εἶναι  πένθιμη, καὶ ἐπειδὴ ἡ θεία Λειτουργία ἔχει χαρμόσυνο καὶ ἀναστάσιμο χαρακτήρα,γι’αὐτὸ οἱ πατέρες ὅρισαν νὰ γίνονται Λειτουργίες μόνο τὸ Σάββατο καὶ τὴν Κυριακή, ποὺ εἶναι ἡμέρεςἀναστάσιμες. Ὅμως ὁ πόθος τῶν πιστῶν γιὰ συχνὴ θεία Κοινωνία ἐπέβαλε τὴν δημιουργία τῆς Λειτουργίας τῶν Προηγιασμένων Δώρων, ποὺ τελεῖται ἐνδιαμέσως τῆςἑβδομάδος (συνήθως Τετάρτη καὶ Παρασκευή). Σ’ αὐτὴν δὲν τελεῖται τὸ μυστήριο τῆς θ. Εὐχαριστίας, ἀλλὰ οἱ πιστοὶ κοινωνοῦν Σῶμα καὶ Αἷμα Χριστοῦ,ποὺ προαγιάστηκε τὴν προηγούμενη Κυριακή, καὶ τὸ κράτησε ὁ ἱερέας στὸ Ἀρτοφόριο,γιὰ νὰ τὸ μεταδώσει στοὺς πιστοὺς τὶς δύο αὐτὲς μέρες.

 

Τὸ βράδυ κάθε Δευτέρας, Τρίτης, Τετάρτης καὶ Πέμπτης γίνεται τὸ Μέγα Ἀπόδειπνο,ἀντὶ τοῦ Μικροῦ ποὺ διαβάζεται τὸν ὑπόλοιπο χρόνο. Τὸ Μέγα Ἀπόδειπνο περιέχει πολλοὺς ψαλμούς, εὐχὲς καὶ ὕμνους,ὅπως τὸ «Μεθ’ ἡμῶν ὁ Θεὸς», «Κύριε τῶν δυνάμεων» κ.λπ..

 Κάθε Κυριακὴ βράδυ γίνεται ἡ ἀκολουθία τοῦ Κατανυκτικοῦ Ἑσπερινοῦ, στὸν ὁποῖο ψάλλονται ὡραῖα κατανυκτικὰ τροπάρια. Ὁ πρῶτος γίνεται τὴν Κυριακὴ τῆς Τυρινῆς τὸ βράδυ καὶ λέγεται «Κατανυκτικὸς Ἑσπερινὸς τῆς Συγχωρήσεως», γιατὶ ὅλοι οἱ πιστοὶ δίνουν συγχώρηση ὁ ἕνας στὸν ἄλλο, ὥστε νὰ ἀρχίσουν τὴ Σαρακοστὴ συμφιλιωμένοι καὶ ἀγαπημένοι.

 Κάθε Παρασκευὴ βράδυ σ’ὅλες τὶς Ἐκκλησίες τελεῖται ἡ ἀκολουθία τῶν Χαιρετισμῶν,ποὺ εἶναι ἀφιερωμένη στὴν Παναγία. Ἡ ἀκολουθία αὐτὴ εἶναι ἰδιαιτέρως δημοφιλὴςστὸν λαό μας καὶ συγκεντρώνει πλῆθος πιστῶν. Περιλαμβάνει τὸ Μικρὸ Ἀπόδειπνο, τὸν κανόνα «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου» καὶ τὸ κοντάκιο τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ 24 «οἴκους». Κάθε οἶκος ἀρχίζει καὶ μὲ ἕνα γράμμα τῆς ἀλφαβήτου. Ὁ πρῶτος Οἶκος ἀρχίζει μὲ τὸ «Ἄγγελος πρωτοστάτης οὐρανόθεν ἐπέμφθη».

Οἱ 24 αὐτοὶοἶκοι χωρίζονται σὲ 4 Στάσεις (ἀπὸ 6 ἡ κάθε μία). Κάθε Παρασκευὴ ψάλλεται καὶ μία Στάση.Τὴν Παρασκευὴ τῆς Ε΄ ἑβδομάδος ἔχουμε τὸν ἈκάθιστοὝμνο,στὸν ὁποῖο ψάλλονται καὶ οἱ 24 Οἶκοι.

 Τέλος, τὴν Τετάρτη τῆς Ε΄ἑβδομάδοςτὸ βράδυ ψάλλεται μαζὶ μὲ τὸ Μικρὸ Ἀπόδειπνο ὁ Μέγας Κανών, ἕνα ἔξοχο ποίημα τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου ἐπισκόπου Κρήτης. Πρόκειται γιὰ ἕνα ψυχογράφημα κάθε ἁμαρτωλοῦ ποὺ αἰσθάνεταιτὸ βάρος τῆς ἐνοχῆς του καὶ ζητᾶ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ἀποτελεῖται ἀπὸ 250 τροπάρια, γι' αὐτὸ λέγεται καὶ Μέγας (συνήθως οἱ κανόνες περιλαμβάνουν 30-40 τροπάρια).

 Εἴθε ὁ Κύριος νὰ δώσει σὲ ὅλους μας συνειδητὴ συμμετοχὴ σ’ αὐτὲς τὶς ἱερὲς ἀκολουθίες καὶ νὰ ἀποτελέσουν πηγὴ κατανύξεως, μετανοίας, ἀνόδου πνευματικῆς καὶ σωτηρίας.