Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου, τόμος Α΄ Κεφάλαιο 2: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

 

Ο άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος απευθύνει το δύσκολο ερώτημα  “Τί ποτέ εστίν άνθρωπος;”  (Τί τέλος πάντων είναι ο άνθρωπος;) (MG 60, 238. 55, 116, 458- 459).  Το ίδιο ερώτημα είχαν απευθύνει και αρχαίοι φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτων και ο Επίκτητος, και νωρίτερα οι θεόπνευστη συγγραφείς της Π. Δ., και ο καθένας έδωσε τη δική του απάντηση. 

Ο Πλάτων στο έργο του “Θεαίτητος” (174b4) απευθύνει το ερώτημα: “τί δε ποτ’ εστίν άνθρωπος;”, στον οποίον δίνει τις εξής απαντήσεις:

- Ο  άνθρωπος είναι “το Θεοσεβεστατο από όλα τα ζώα” (Νόμοι Χ902b6. Τίμαιος 41e6).

- “Επειδή ο άνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, λόγω ακριβώς αυτής της συγγενείας του με το Θεό, είναι ο μόνος από τα έμψυχα όντα που λάτρεψε θεούς και κατασκεύασε βωμούς και αγάλματα θεών” (Πλάτωνος, Πρωταγόρας  322α).

- Ενώ όμως ο Πλάτων πιστεύει ότι ο άνθρωπος “δεν είναι υγιεινό φυτό, αλλ’ ουράνιο” (Τίμαιος 90α7), ότι “η ψυχή είναι θεοειδής” (Φαίδων 95C5), кαι ότι “το θνητόν αθανασίας μετέχει” (Πολιτεία 208 b3), εν τούτοις στο “Συμπόσιο” υποστηρίζει ότι “Θεός ανθρώπω ου μείγνυται” (203α 2), ο Θεός δεν ανακατεύεται με τα ανθρώπινα και επομένως ο άνθρωπος μένει αβοήθητος και παλεύει στη ζωή χωρίς τη θεία βοήθεια και αντίληψη.

Ο Πλάτων, ο οποίος κατά τον καθηγητή της φιλοσοφίας και Ακαδημαϊκό  αείμνηστο Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, “ήγγισε τα κράσπεδα της Τρισηλίου Θεότητος”, δε μπόρεσε εν τούτοις με τον  ανθρώπινο συλλογισμό να συλλάβει το μέγεθος και το βάθος της θείας αγάπης. Χρειάστηκε να ρθει στη γη ο Θεός Λόγος, για αναφέρω Ιωάννης: “Ο Λόγος σάρξ εγένετο, και εσκήνωσεν εν ημίν, ...πλήρης χάριτος και αληθείας” (Ιω. α΄14).

Ο Επίκτητος, στωικός φιλόσοφος που ζει στον α΄ αιώνα μ.Χ.,  απευθύνει το ερώτημα: “τί γαρ έστιν άνθρωπος;”, στο οποίο απάντα τα εξής: Ο άνθρωπος είναι ζώο λογικό και σ’ αυτό ακριβώς διαφέρει από τα θηρία και τα άλογα ζώα. Kαι επιλέγει: “πρόσεξε λοιπόν, μήπως ενεργήσεις όμοια με το θηρίο, γιατί τότε έχασες τον άνθρωπο, δεν ετήρησες την υπόσχεση (που έδωσες να μείνεις άνθρωπος) (Αρριανού Eπίκτητος, 2,9,3). Σημειώνουμε εδώ ότι η λέξη άνθρωπος παράγεται από το άνω θρώσκω (ορμώ προς τα άνω).

Πριν από τους Έλληνες φιλοσόφους Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης εξαίρουν το μεγαλείο του ανθρώπου, των οποίων ο Θεός εδημιούργησε “κατ’ εικόνα και ομοίωσή Του”. (Γεν. α΄26),  στεφάνωσε με Δόξα και τιμή και τον εγκατέστησε κυρίαρχο σε όλα τα επίγεια κτίσματα, τα οποία η υπέταξε κάτω από τα πόδια του (Ψαλμ. 8,6-7).  Παράλληλα όμως τονίζεται στην Π. Δ. και η ευτέλεια και η αδυναμία του ανθρώπου, από κάθε άποψη, των οποίων εν τούτοις ο Θεός περιβάλλει με όλη τη στοργή και την αγάπη Του. Ο Ψαλμωδός ερωτά: “Τί έστιν άνθρωπος, ότι μιμνήσκη αυτού, ή υιός ανθρώπου, ότι επισκέπτη αυτόν;” (Ψαλμ. 8,5 και 143,3). (Τι είναι ο μικρός και ταπεινός άνθρωπος, ώστε να καταδέχεσαι Συ να τον θυμάσαι;  ή τι είναι κάθε απόγονος ανθρώπου, ώστε να φροντίζεις Συ με ιδιαίτερο ενδιαφέρον γι’ αυτόν;).

“Άνθρωπος ωσεί χόρτος αι ημέραι αυτού. Ωσεί άνθος του αγρού, ούτως εξανθήσει” (Ψαλμ. 102,15-16) (Οι ημέρες του ανθρώπου είναι όμοιες με το χορταράκι. Ανθίζει και ο άνθρωπος τόσο λίγο, όσο και το αγριολούλουδο).  Κατά τη Σοφία Σειράχ, “κι αν ακόμη τα έτη της ζωής του ανθρώπου φτάσουν τα εκατό, είναι σαν μία σταγόνα θαλασσινού νερού και σαν ένας κόκκος άμμου” (ιη΄9-10).

Ο Χρυσόστομος, έχοντας υπόψη του τη διδασκαλία των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και της Π. Δ., διετύπωσε τη δική του θεωρία για τον άνθρωπο, που στηρίζεται κυρίως στη διδασκαλία της Καινής Διαθήκης (Μάρκου η΄36-37), αλλά φέρνει και τη σφραγίδα της δικής του μεγαλοφυΐας. Ας παρακολουθήσουμε τη σκέψη του:

 

Α΄) ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

 “Εικών γαρ του Θεού ο άνθρωπος” (MG 53,117.  55,458- 459.  62,154). Ο άνθρωπος είναι εικόνα του Θεού. “ λίγο κατώτερος από τους ασώματος αγγέλους” (MG  55, 116),  προικισμένος με την προαίρεση (MG  62,352)  και επομένως ελεύθερος στην εκλογή των πράξεών του. Σ’ αυτό άλλωστε οι άνθρωποι “υπερέχουμε από τα ζώα, στο ότι γνωρίζουμε την κακία και την αρετή και στο ότι έχουμε επίγνωση του κακού και δεν αγνοούμε το καλό” (MG  54,606). Ο άνθρωπος έγινε όμοιος με τον Δημιουργό του, “διατηρεί τα ίδια χαρακτηριστικά της αρετής, αποδεικνύει με τα έργα του την πατρική εικόνα και μπορεί με τη δική του αρετή να αποκαταστήσει και ανακαλέσει το αμάρτημα του Αδάμ”(MG  53,178). Είναι “το περισπούδαστον του Θεού ζώον”, ακόμη και ο δούλος και η πόρνη (MG 48,1029).

Είναι δισύνθετος  και αποτελείται από το υλικό σώμα και τη “νοητή” (πνευματική)  ψυχή (MG 56,182).  Ο Θεός σας άριστος τεχνίτης συνέδεσε την άυλη ψυχή με το σώμα (MG 53,117). Με την ψυχή συγγενεύει ο άνθρωπος και επικοινωνεί με τις ουράνιες δυνάμεις, και με  τις αισθήσεις του σώματος επικοινωνεί με τα υλικά και επίγεια, αποτελώντας έτσι τον σύνδεσμο ανάμεσα στους δύο κόσμους (MG 56,182.  60,238). 

Όταν ο άνθρωπος διατηρήσει το “αρχέτυπον” την αρχέγονη  εικόνα, το πρώτο κτιστού καλούς και δεν καταστρέψει “τον χαρακτήρα τον βασιλικόν” (MG  63,464), έχει στα χέρια του την εξουσία να γίνει και Θεός κατά χάριν και άγγελος. Αν όμως κάμει  κακή χρήση των πνευματικών του δυνάμεων  και χαρισμάτων, γίνεται θηρίο (MG 60,238. 58,592). 

Το “κατ’ εικόνα” υποδηλώνει και το “εξουσιαστικό και δεσποτικό στοιχείο που του χάρισε” ο Θεός, αφού “τον κατέστησε κυρίαρχο όλων των ορατών”. Επί πλέον “του χάρισε την ουσία της ψυχής, επειδή θέλησε να είναι και αιώνια αθάνατος”. Έχασε όμως ο άνθρωπος την αθανασία και καταδικάστηκε να πεθαίνει, όταν έκαμε παρακοή στην εντολή του Δημιουργού του (MG 53,177. 55,458-459). 

Το χωράφι, που δεν καλλιεργείται, όσο κι αν είναι γόνιμο, βγάζει πολλά αγκάθια. Έτσι και η ανθρώπινη φύση, ενώ δημιουργήθηκε από το Θεό κατάλληλη να παράγει έργα αρετής, δε δέχτηκε το άροτρο της ευσέβειας, ούτε το σπόρο της θεογνωσίας, με αποτέλεσμα να γεμίσει ζιζάνια και να χάσει την ευγένεια της ψυχής. Όταν όμως ήρθε ο γεωργός της ανθρώπινης φύσης, ο Χριστός, άναψε τη φωτιά του Αγίου Πνεύματος και την καθάρισε από τα αγκάθια, ώστε να δεχθεί το σπόρο της θείας Αποκαλύψεως (MG 50,467β΄). 

Κατά τον άγιο Ιεράρχη αυτός κυρίως είναι άνθρωπος. Εκείνος που έχει “δογμάτων ακρίβειαν και πολιτείαν φιλόσοφον” (MG 55,462). Εκείνος δηλαδή που πιστεύει με ακρίβεια στα δόγματα της πίστεως και ζει ζωή ευσεβή, ενάρετη (MG 49,232) και φιλοσοφημένη, καθώς εκείνος που “διασώζει την εικόνα του ανθρώπου”, όπως ο Νώε, ”ασκεί την αρετή, χαλιναγωγεί τα βλαβερά πάθη και ακολουθεί πιστά τις εντολές του Κυρίου” (MG 53,201).

Επειδή η άνεση και η αργία καταστρέφει τους περισσότερους ανθρώπους, ο Θεός κατέστησε τη ζωή μας “παιδευτήριο”, και την ανέμιξε με μέριμνα,  μόχθο και βάσανα, ώστε να τιμωρείται… “ το επαναστατικό και υπερήφανο φρόνημα της σκέψεώς μας” (MG 55,119). Η Αγία Γραφή  αναγνωρίζει ως ανθρώπους μόνον εκείνους που ασκούν την αρετή και είναι δίκαιοι, όπως ο Νώε (MG 53,201-202).

Β΄) Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

 “Από ολόκληρη τη δημιουργία είναι το πολυτιμότερο δημιούργημα” (MG 59,307. 54,587-588).  Είναι “το τιμιώτερον απάντων των ορωμένων ζώων” (MG 53,71), παρόλο που παραμένει θνητός (MG 50,509). “Τίποτε δεν είναι πολυτιμότερο και ενδοξότερο από τον άνθρωπο” (MG  49,246).  Είναι “το μέγα ζώον και θαυμαστόν και της κτίσεως απάσης τω Θεώ τιμιώτερον” (MG 54,587-588), ιδιαίτερα ο ελεήμων και σπλαχνικός άνθρωπος (MG 56,125. 58,524).

“Είναι πολύ καλύτερος από τον ουρανό στην μπορεί να αποκτήσει ψυχή λαμπροτερη από την ομορφιά του ουρανού”,  όπως φαίνεται στην περίπτωση του Απ. Παύλου, ο οποίος με την ομορφιά της ψυχής του κατόρθωσε να προσελκύσει ολόκληρη την οικουμένη (MG 60,580).

“Είναι μεγάλο και πολύτιμο το λογικό αυτό ζώο, και μάλιστα όταν ορμήσει και επιδοθεί στην άσκηση της αρετής” (MG 53,159).

Επειδή έχει αξία μεγαλύτερη από όλο τον κόσμο (MG 48, 916), γι’ αυτό δημιουργήθηκε τελευταίος, όπως ο βασιλιάς εγκαθίσταται τα ανάκτορά του με μεγάλη τιμή, όταν όλοι και όλα είναι έτοιμα να τον υποδεχθούν (MG 54,588). Είναι ό,τι το κεφάλι για το σώμα, ο άρχοντας για την πόλη, ο βασιλιάς για την κτίση ολόκληρη (MG 48,798).

Είναι “ναός πνευματικός”, μέσα στον οποίο κατοικεί ο Θεός. Είναι μέλος και σώμα Χριστού, ο Οποίος και σταυρώθηκε γι’ αυτόν (MG 55,432.  60,640). Γι’  αυτό και έχει τη δυνατότητα να σωθεί (MG 48, 916). Γι’  αυτόν δημιουργήθηκαν τα πάντα, ο ουρανός, η γη, η θάλασσα, ο ήλιος, η  σελήνη, τα αστέρια, τα ερπετά και όλα τα άλογα ζώα (MG 53,71).

Αν γνωρίσουμε τη φύση μας και δείξουμε μεγάλη φροντίδα για αυτή, θα καρπωθούμε τις πιο μεγάλες ωφέλειες (“τα μέγιστα καρπωσόμεθα”), (MG 60,238).

 

Γ΄) Η ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΖΩΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ

    Ο άνθρωπος είναι λογικό ζώο, γιατί διαθέτει τον προφορικό λόγο και τη λογική σκέψη (MG  49, 291- 292). Επιπλέον έχει ψυχή, που τρέφεται με τον πνευματικό λόγο (MG 56,121). Παρόλο που τα ζώα έχουν μεγαλύτερη σωματική δύναμη, δυνατότερη όραση και μεγαλύτερη ταχύτητα στα πόδια, εν τούτοις ο άνθρωπος  τα υποτάσσει όλα  και με τη μεγάλη του εξυπνάδα αξιοποιεί τον καθένα από αυτά κατά τον πλέον αποδοτικό τρόπο. Τα ζώα έχουν τα όπλα τους στο σώμα, για να τα χρησιμοποιεί, όταν είναι ανάγκη και να είναι ελεύθερος και ευκίνητος. Αλλά και στο σώμα υπερέχει ο άνθρωπος, γιατί ο Θεός το κατασκεύασε ισάξιο με την ευγένεια της ψυχής και κατάλληλο να υπακούει στα προστάγματά της (MG 49, 124- 125).

Αν ο Θεός επέτρεψε η ζωή των ανθρώπων πάνω στη γη να είναι σύντομη, πολύ συντομότερη από τη ζωή και την ηλικία του ήλιου, των άστρων και της γης, το έκαμε, γιατί “ ο Αδάμ αποσκίρτησε από το Θεό από ανόητη υπερηφάνεια”, και έπρεπε και αυτός και οι απόγονοι του να σωφρονισθούν και να ταπεινωθούν. Μας έδωσε όμως την αθάνατη ψυχή, που δεν διαλύεται ποτέ, όπως το σώμα, και επομένως υπερτερούμε και στο σημείο αυτό από όλα τα υλικά κτίσματα, τα οποία έχουν όλα τέλος (MG 54,635).

Την αξία του ανθρώπου φανερώνει και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Θεού για αυτόν.

 

Δ΄) ΤΟ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

    Είναι άξιο θαυμασμού και εκπλήξεως το γεγονός ότι ο Θεός ετίμησε και ευεργέτησε τόσο πολύ το μικρό και ασήμαντο αυτό πλάσμα, τον άνθρωπο (Ψαλμ. 8,5), ο οποίος, πριν εμφανιστεί ο Χριστός, ήταν ατιμασμενος και βρωμερός (MG 55,116- 117. 53,105- 106).

Για τον άνθρωπο έγινε η γη, ο ουρανός, ο ήλιος,  η σελήνη, τα αστέρια, ο αέρας, η θάλασσα, η φωτιά, το νερό, η ζωή, η υγεία,  η τροφή και τα ένδυμα, οι κινήσεις της σελήνης και οι εναλλαγές των εποχών και των ανέμων, η μέρα και η νύχτα, για αυτόν η παραγωγή των καρπών, τα φυτά και τα πλήθη των ζώων. Γι’ αυτόν εστάλησαν από το Θεό οι Απόστολοι, οι Προφήτες, οι Άγγελοι.  Γι’ αυτόν ο μονογενής Υιός του Θεού έγινε άνθρωπος και σταυρώθηκε και ενταφιάστηκε, για αυτόν η Αγία Τράπεζα, το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου, το Βάπτισμα, η κάθαρση από τα αμαρτήματα, η δικαίωση, ο αγιασμός και η απολύτρωση.  Γι’ αυτόν έγιναν μεγάλα θαύματα μετά την Ανάσταση. Για αυτόν δόθηκαν ο νόμος, οι εντολές και ο παράδεισος, για αυτόν έγινε ο κατακλυσμός. Κι αυτό είναι μεγάλο είδος τιμής, το να τον διορθώνει και με την ευεργεσία και με την τιμωρία. Αλλά και η μέλλουσα κρίση και τα αιώνια αγαθά που θα απολαύσει μετά από αυτή εδώ τη ζωή, δείχνουν τη μεγάλη τιμή με την οποίαν τον ετίμησε (MG 55, 233, 116, 517- 518). “Ο Θεός έδειξε τόσο σφοδρή αγάπη για τη σωτηρία του ανθρώπου, ώστε όχι μόνον δεν λυπήθηκε για χάρη του τον μονογενή Υιό του, αλλά και δε σταμάτησε να κάνει τα πάντα και να φροντίζει, μέχρις ότου τον ανύψωσε στον ουρανό και τονε κάθισε στα δεξιά Του” (MG 54,587- 588).

Μας έπλασε ισότιμους και ελεύθερους (MG 56, 401).  Μας χάρισε την υιοθεσία, μας κάλεσε σε κοινωνία με το Χριστό, μας έδωσε τη δύναμη να περιφρονούμε το θάνατο και να μεταφερόμαστε στην απάθεια των ασωμάτων δυνάμεων, μας αποκάλεσε “ φίλους Του”  και υποσχέθηκε ότι θα συγχορεύουμε  με τους αγγέλους (MG 55, 117).  Θεωρεί δικά Του, όσα γίνονται στους πιστούς δούλους Του από τους εχθρούς της Εκκλησίας, είτε καλά είναι αυτά είτε κακά (MG 54, 417- 418).

Όλα δόθηκαν, για να υπηρετούν τον άνθρωπο (MG 52, 495).

 

Ε΄) Ο ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

     “Ο Χριστός Ανέβηκε στον ουρανό και πήρε μαζί Του και το δικό μας σώμα. Και είναι δυνατόν να ιδεί κανείς τη μορφή του Αδάμ... να κάθεται μαζί με το Θεό πιο πάνω από τους Αγγέλους, για να μας βάλει και εμάς να καθίσουμε μαζί Του” (MG 52, 789).

    “Άκουσε το Θεό που μιλάει για το σκοπό, για τον οποίον έπλασε τον άνθρωπο… “Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα ημετέραν και καθ’ ομοίωσιν”. Όμοιοι δε με το Θεό γινόμαστε,... όταν ασκούμε τη δικαιοσύνη, δείχνουμε φιλανθρωπία, είμαστε ενάρετοι και επιεικής, και ελαιούμε τον πλησίον” (MG 56, 159). Ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο το “κατ’ εικόνα” (το λογικό, την ελεύθερη βούληση, την αθάνατη ψυχή, τη συνείδηση), για να επιτύχει το “καθ’ ομοίωσιν”, να Του μοιάσει δηλαδή στην αγάπη και την αρετή, στην αγιότητα και την αγαθότητα (MG 48, 798). 

    Προορισμός του ανθρώπου είναι να αγωνίζεται να γίνει λαμπρός (MG 55, 357). Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώον, το οποίον ο Θεός έκαμε όρθιο στη σωματική του διάπλαση και του οποίου τα μάτια τοποθέτησε στην κορυφή του σώματος, για να απαλλαγεί από τα γήινα και να ”υψώνεται προς τον ουρανό, για να παρατηρεί όσα υπάρχουν εκεί και να φιλοσοφεί πάνω σε αυτά, εκείνα να  σκέφτεται συνεχώς με τη φαντασία του σ’ εκεινα να έχει στραμμένο βλέμμα της ψυχής του” (MG 55, 345). Είναι αξιοσημείωτο ότι και ο Πλάτων, γράφοντας στην Πολιτεία του (Χ613b1), “Εις όσον δυνατόν ανθρώπω ομοιούσθαι Θεώ”, επλησίασε τη διδασκαλία της Αγ. Γραφής και του Χρυσ. για τον προορισμό του ανθρώπου.

ΣΤ΄) ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΥΣΕΒΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΣΕΒΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

    “Αν θελήσουμε, μπορούμε να διατηρούμε την αρμόζουσα σε μας τάξη και να επιδεικνύουν μεγάλη αγάπη προς τον πλησίον μας” (MG 53,47). Τον ευσεβή χαρακτηρίζουν:  η σωφροσύνη, η επιείκεια, η πραότητα, η περιφρόνηση των χρημάτων (MG 62, 238), η επιμέλεια, η τέχνη συμμετοχή στη θεία Λατρεία, η αγάπη προς τα πνευματικά και το θείο λόγο (MG 51, 113- 116),  η αυτάρκεια (MG 61, 506- 507),  η συνεχής δοξολογία του Θεού (MG 55, 465), η ορθή πίστη, ο κατά Θεόν ζήλος, η αγάπη προς τον πλησίον, η ανεκτικότητα, η θερμή προσευχή, η ελεημοσύνη και το φιλάνθρωπο γενικώς πνεύμα, η σύνεση και η κοσμιότητα (MG 55, 513- 514).

    Τον ασεβή τον χαρακτηρίζουν: Η αδιαφορία για την εκκλησιαστική σύναξη, η προσκόλληση στις κοσμικές φροντίδες, η περιφρόνηση προς το λόγο του Θεού, η αλαζονεία (MG 51, 113- 61 113-116), η περιέργεια να μάθει τα αόρατα και μυστηριώδη (MG 62, 445), η μεμψιμοιρία και η αγανάκτηση (MG 62, 605), η φιλονεικία και η αντιπάθεια (MG 62, 235),  η πλεονεξία (MG 55, 517- 518), ο φθόνος και η φιλαργυρία (MG 55, 58), ο θυμός (MG 57, 49- 50). Οι ασεβείς έχουν χάσει την ιδιότητα του ανθρώπου και ξέπεσαν από την ευγένεια της ανθρώπινης φύσης” (MG 51, 113- 116). “Η έρημος δεν είναι τόσο άκαρπη, όσο η ανθρώπινη φύση” (MG 62, 166), που έχει στερηθεί τη Χάρη του Θεού.

    Η Αγία Γραφή τους ασεβείς τους ονομάζει “σάρκες και γη”, γιατί τα φρονήματά τους  είναι γήινα και “τους θεωρεί σαν να μην υπάρχουν”. “Έχουν τη μορφή ανθρώπων, με την πονηρή τους όμως προαίρεση προδίδουν  την ευγένεια της φύσεως και από άνθρωποι ξεπέφτουν στην κατάσταση των άλογων ζώων”  και συμπεριφέρονται σαν “ίπποι θηλυμανείς” (MG 53, 201- 202).

 

Ζ΄) Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΡΕΠΕΙ ΠΡΟΣ ΤΟ ΚΑΚΟ

    Ο άνθρωπος, μετά την πτώση των πρωτοπλάστων, ρέπει με ορμή προς το κακό και γλιστράει εύκολα στην αμαρτία, “Άνθρωπος πράγμα προς αμαρτίαν ευόλισθον  και προς κακίαν οξύρροπον” (MG 56, 114. 61, 366. 47, 310- 311. 62, 235). Όταν αποκλίνει προς την κακία, ξεπερνάει τη θηριωδία των αγρίων ζώων (MG 53, 159) και είναι πιο επικίνδυνος από το θηρίο, “γιατί εκείνο είναι φανερή την αγριότητα και την θηριωδία, ενώ ο άνθρωπος κρύβει την κακία του κάτω από το προσωπείο της επιείκειας” (MG 55, 490- 491) και της φαινομενικής καλωσύνης.

    Η ίδια η προαίρεση του ανθρώπου είναι επιρρεπής προς το κακό (MG 50, 523. 63, 99). “Αποθρασύνεται από τις επιτυχίες” (MG 62, 196). “Δύσκολα πείθεται και πειθαρχεί το ανθρώπινο γένος και για αυτό χρειάζεται μεγάλη φροντίδα, και μάλιστα περισσότεροι από τα φυτά” (MG 63, 99). “Με  ευκολία απεικονίζουμε και φανταζόμαστε τα κακά, ενώ τα καλά καθόλου” (MG 63, 95-96).

    Ο άνθρωπος πολλές φορές... άνθρωπος μόνο στο όνομα και όχι στο εσωτερικό φρόνιμα… Ο λογικός άνθρωπος μιμείται την επιθετικότητα, την πονηριά, τη δολιότητα, την αρπακτικότητα, τη λαιμαργία και τη μνησικακία των ζώων (του λύκου, της αλεπούς, του φιδιού, του όνου, της καμήλας, του σκορπιού, του αλόγου, της αρκούδας, του ταύρου, του χοίρου). Είναι άφθαστες οι συγκρίσεις και παρομοιώσεις  του ανθρώπου προς τα ανωτέρω ζώα, που κάνει ο μεγάλος Ιεράρχης στις ομιλίες του: “Μη φοβού, όταν πλουτήση άνθρωπος” ομιλ. Α΄και στην Δ΄ ομιλία του στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (MG 55, 500-501 και 57, 48- 49). Και  ο Χρυσόστομος επιλέγει: “Τα  ζώα, αν και είναι εκ φύσεως άγρια, όταν τα εκπαιδεύσει ο άνθρωπος, πολλές φορές γίνονται ήμερα… Εσύ  που αν έδειξες ήμερο το εκ φύσεως άγριο, το ζώο, τον εαυτό σου, που ήταν εκ φύσεως ήμερος, τον έκαμες παρά φύσιν άγριο;... Συ που τιθασεύεις τα λιοντάρια,...  το θυμό σου τον κάνεις αγριότερο και από το λιοντάρι; Ποια απολογία θα έχεις;... Όταν γίνεις θηρίο, πώς θα μπορέσεις να περάσεις εκείνη την πύλη του ουρανού;” (MG 57, 49- 50).

    Αλλά αν ο άνθρωπος πέφτει γρήγορα στο κακό, δεν παύει να είναι αθάνατο και λογικό ζώο και να συγγενεύει προς τον ουρανό. Για αυτό και μπορεί γρήγορα να απομακρυνθεί από την απάτη και να ανορθωθεί.  παράδειγμα ο εκλεκτός βασιλιάς και προφήτης Δαβίδ, που έπεσε στο γνωστό βαρύ και διπλό αμάρτημα, “έτρεξε όμως στο γιατρό, χρησιμοποίησε τα φάρμακά της θεραπείας (τη μετάνοια)  και έτσι  επανέκτησε την αξία που είχε προηγουμένως” (MG 47, 310- 311. 63,17).

 

Η΄) Η ΕΥΤΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΑΠΟ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΥΛΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

     “Ο άνθρωπος δεν είναι πηγή της ζωής, αλλά δεκτικός ζωής” (MG 59, 55). Από άποψη σωματική και υλική είναι το ευτελέστερο από όλα τα όντα (MG 56, 37). Υπερηφανεύεται, ενώ είναι μηδαμινός (MG 56, 37), συγγενής με το χώμα και όμοιος  κατά την ουσία με τη στάχτη. Μοιάζει με όνειρο, με κάποια περαστική εικόνα (MG 55, 324- 325),  με τη σκιά, τον καπνό, το ξερό χορτάρι (MG 51, 69. 56, 125, 460), με τα ορμητικά ρεύματα των ποταμών που κυλούν βιαστικά προς τα κάτω (MG 61, 255).

    Είναι φθαρτός, θνητός, πρόσκαιρος, βραχύβιος (MG 55, 460. 55, 502)  και ψεύτικος (MG 55. 324- 325). Είναι τόση η διαφορά ανάμεσα στη φύση του Θεού και στη φύση του ανθρώπου, ώστε δεν μπορεί ούτε ο νους να τη συλλάβει (MG 48, 715. 47, 383).  Όλα τα ανθρώπινα φεύγουν και χάνονται (MG 55, 460. 56, 125).  Η ανθρώπινη φύση είναι ασταθής και ευμετάβλητη. “Σήμερα είσαι πλούσιος και αύριο φτωχός, σήμερα  υγιής και αύριο άρρωστος, σήμερα χαρούμενος και αύριο λυπημένος, σήμερα δοξασμένος και αύριο ατιμασμένος, σήμερα νέος και αύριο γέρος… Η ομορφιά παιδί προς την ασχήμια και η δύναμη προς την αδυναμία…  Γιατί λοιπόν παριστάνεις το σπουδαίο, άνθρωπε;” (MG 56, 152. 61, 255).

    Επειδή μας χάρισε μεγάλες δωρεές και πολλά χαρίσματα ο Θεός, υπάρχει ο κίνδυνος να κυριευθεί δούμε από έπαρση και υπερηφάνεια. Για αυτό έκανε η φύση μας ευτελή, ώστε να αναγκαζόμαστε να είμαστε ταπεινοί και μετριόφρονες (MG 55, 460. 51, 69).

 

Κεφ. 2 - Εισαγωγικά κεφάλαια, Ο Άνθρωπος, (σελ. 39-47), Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου, τόμος Α΄, Αγαθότητα-Αχαριστία, Βασιλείου Δ. Χαρώνη με συνεργασία Ουρανίας Α. Λαναρα, Αθήνα 1993.