Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου, τόμος Α΄ Κεφάλαιο 1: Η ΑΓΑΠΗ

Η αγάπη, η γνήσια και ανιδιοτελής αγάπη, είναι το Α και το Ω της Παιδαγωγικής. Είναι το κέντρο, η αρχή και το τέλος της αγωγής. Ο υπέρτατος σκοπός της αγωγής δεν μπορεί να είναι άλλος, παρά να μάθει το παιδί να αγαπάει. Να αγαπάει το Θεό και τους ανθρώπους. Να μάθει ότι “η μεγαλύτερη χαρά είναι να σηκώνει το φορτίο των άλλων”. Η αγάπη είναι η ουσία της θρησκείας και της ζωής.  Όπως έλεγε ο Πεσταλότσι: “Η αγάπη είναι η αιώνια εκπόρευση της Θεότητας μέσα μας”.  Είναι η μεγάλη αθόρυβη επανάσταση που έφερε ο Χριστός στον κόσμο. Η λύτρωση του κόσμου άρχισε από τότε που ο άνθρωπος αποκάλυψε στον άνθρωπο την καινούργια εντολή της αγάπης. Είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να αλλάξει τη συμπεριφορά και το ήθος του ανθρώπου.  Η γλώσσα της αγάπης είναι σε όλους προσφιλής, ιδιαίτερα συγκινεί τις νεανικές ψυχές.

Κάθε διαταραχή και κάθε αντίδραση του νέου ανθρώπου στο περιβάλλον του συνήθως έχει τη ρίζα της στην απόρριψη της αγάπης του από τους μεγάλους.  Όπου λείπει η αγάπη, επικρατεί η κόλαση.

Είναι προφανές, ότι δεν πρέπει να συγχέουμε την αγάπη με το νοσηρό συναισθηματισμό.  Χρειάζεται προσοχή, μήπως με τις συνεχείς υποχωρήσεις μας κακομάθουμε τα παιδιά και τα καταδικάσουμε στην απραξία. Η αγάπη είναι αυτόθυσιαστική, αλλά δε δημαγωγεί. Ζητεί θυσίες. Κάποτε χρειάζεται να είναι και αυστηρή.  Αλλά εφόσον είναι δίκαιη, δε θα βλάψει το παιδί.  Η αγάπη των εκπαιδευτικών και των γονιών προς τα άτακτα παιδιά πρέπει να είναι τέτοια, ώστε ούτε να τα απελπίζεται, ούτε να τα ενθαρρύνει στο κακό (ΕΠΕ 30,362).

Στα παιδιά, μικρά και μεγάλα, θα λέμε την αλήθεια, έστω κι αν γινόμαστε δυσάρεστοι. Θα την λέμε όμως με καλό τρόπο και στην κατάλληλη στιγμή και έπειτα θα περιμένουμε με υπομονή - ίσως και για χρόνια - να ωριμάσουν.

Μετά τις εισαγωγικές αυτές σκέψεις ας δούμε όσα ο ιερός Χρυσόστομος, ο μεγάλος κήρυκας και εργάτης της αγάπης και της θυσίας, εκθέτει για την αγάπη.

 

Α΄)  ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΩΦΕΛΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ 

Κατά το Χρυσόστομο, η αγάπη είναι όλων των αρετών:

- η ρίζα (MG 50,468. 52,733-734. 55,385-386. 57,283. 58,481-482. 59,393,445. 60,619).

- η μητέρα (MG 48,701-702. 50,468. 52,733-734. 55,385-386. 57,250. 59,445. 60,447,604).

- το κεφάλαιο (η κορωνίδα) (MG 54,483. 62,378).

- η πηγή (MG 48,701-702. 50,468. 52,733-734. 55,385-386).

- η βασίλισσα (MG 55,385-386).

- η κορυφή (MG 60,619).

- η ασφάλεια (MG 55,385-386. 59,393). Η αγάπη πράγματι ασφαλίζει όλες τις αρετές. Χωρίς αυτή κάθε αρετή είναι μετέωρη και δεν έχει καμία αξία. 

- Η αγάπη συγκροτει και απαρτίζει την αρετή (MG 59,415).

- Είναι “η αρχή και το τέλος κάθε αρετής” (MG 48,795. 60,919), “πασών των αρετών μείζων” (MG 49,391. 60,285)

- Είναι η πηγή και μητέρα άπειρων αγαθών (MG 51,215. 56,280. 61,606), το θεμέλιο όλων των εντολών του Θεού (MG 54,483).

- Είναι “πολέμων αναίρεσις” και “φιλονεικίας αφανισμός” (MG 55,385-386).

- Είναι ανώτερη από τα θαύματα για την ικανότητα του θαυματουργείν (MG 57,321,383. 58, 481- 482.  60,464),  γιατί προϋποθέτει τη  συντριβή και τη μεταμόρφωση του “εγώ”, του φοβερού αυτού θηρίου, που φωλιάζει μέσα μας, μία διεργασία που αποτελεί το μεγαλύτερο θαύμα.

- Είναι πηγή γενναιότητας και ανδρείας (MG 62,640)  και χαράς (MG  50,468).

- Φέρνει ειρήνη και ομόνοια (MG 55, 385- 386)  και για αυτό γίνεται πηγή πνευματικής ηδονής και  ευφροσύνης (MG 52, 733- 735).

- Είναι ανώτερη από την παρθενία (MG 58,481).  Πράγματι, όπως φαίνεται από τη σχετική παραβολή (Ματθ. κε΄1-12),  οι πέντε από τις 10 παρθένες, αν και είχαν νικήσει τη σάρκα, εν τούτοις έμειναν έξω από τον νυμφώνα του Χριστού, γιατί είχαν άσπλαχνη καρδιά.

-  Η αγάπη μας κάνει ισάξιους με τους Αποστόλους (MG 58,481),  γιατί και αυτοί με οδηγό την αγάπη προσέλκυσαν στην πίστη και φώτισαν ολόκληρους λαούς.

-  Τίποτε δεν είναι ίσο με την αγάπη (MG 52,733, 734, 738.  60,285, 306, 658).

-  Υψώνει την ψυχή όσο τίποτε άλλο (MG 52,735). 

-  Είναι πολύ μεγάλη και ακατανίκητη (MG 59,413). “χωρίς πόλεμο και μάχη στήνει το τρόπαιο της νίκης” (MG 61,27β).  Είναι φλόγα που δεν γνωρίζει εμπόδια (MG 52,734).

- “Δεν  υπάρχει κανένα αγαθό, που να μην πηγάζει από την αγάπη” (MG 63,141).

- “Συνθέτει και συσφίγγει τη ζωή μας” (MG 51,165- 166).

-  Μας χαρίζει τον ουρανό και τα απόρρητα αγαθά (MG 55,385-386).

Από το κε΄  κεφάλαιο του Ε 129υαγγελιστή Ματθαίου συμπεραίνουμε ότι μοναδικό κριτήριο για να κερδίσει κανείς τη Βασιλεία των ουρανών είναι η έμπρακτη αγάπη. “Επείνασα, και εδώκατέ μοι φαγείν…” (Ματθ. κε’ 35-36).

- Εκείνοι που αγαπούμε μας ευφραίνουν και όταν ακόμη είναι απόντες και τους φέρνουμε στο νου μας (MG 54,632).

- Αμείβεται όχι εκείνος που ευεργετείται, αλλά εκείνος πού ευεργετεί, γιατί ελκύει την αγάπη του Θεού και των ανθρώπων (MG 61,516).

-  Σωζόμαστε όλοι προ παντός με την αγάπη (MG 59,393-394).

- Είναι σημείο καταγωγής μας από τον Θεό και απόδειξη θεογνωσίας (MG 59,300),  αφού “Ο Θεός αγάπη εστί”  (Α΄Ιω. δ’ 8). Η αγάπη η διακονία είναι περισσότερο από κάθε άλλο προσφιλής στο Θεό (MG 58,714).

- Παράγει, όπως το μουσικό όργανο,  γλυκειά μελωδία και αρμονία (MG 60,286)  και αναπαύει έτσι τις ταραγμένες ψυχές. Ποιος δεν έχει πείρα της μεγάλης αυτής αλήθειας;  Η αγάπη μεταβάλλει τη ζωή μας σε παράδεισο. 

- Είναι το σπουδαιότερο γνώρισμα του ανθρώπου (MG 60,306)  και ιδιαίτερα των παιδαγωγών (MG 54,623),  των γονέων και των αληθινών ηγετών (MG 61,506.  62,210).

- Κατεβαίνει από τον ουρανό, είναι καρπός του Αγίου Πνεύματος (MG 62,303).

- Το στόμα εκείνου που με το λόγο του σώζει ένα πλανεμένος, ενώ γίνεται “στόμα του Θεού” (MG 48,932).

-  Δεν τη διακόπτει ούτε ο θάνατος (MG 52,643),  αφού μετά θάνατον ο Θεός “αποδώσει εκάστω κατά τα έργα αυτού” (Ρωμ. β΄6).

- Ο άνθρωπος της αγάπης, που και τα χαρίσματά του, αυξάνει τον πνευματικό του πλούτο, αφού κάνει κτήμα του την ωφέλεια των πολλών (MG 61,352γ΄.  48,784-785).

- Νικάει τα πάντα ακόμη και τις δοκιμασίες (MG 58,497).

 

Β΄) Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ 

Κατά τον ιερό Χρυσόστομο: “Η αγάπη κάνει το θρασύ υποχωρητικό για τον αυθάδη συνετό. Ακόμη κι αν είναι κανείς αγριότερο ως από το θηρίο, με την αγάπη γίνεται ημερότερος και από το πρόβατο” (MG 61,286στ΄).

Για την επίδραση που είχε η αγάπη των χριστιανών τα ήθη των ειδωλολατρών γράφει τα εξής: “Κι’  αν κάνεις θαύματα, κι’  αν αναστήσεις νεκρούς,...  ποτέ δε θα σε θαυμάσουν τόσο πολύ ειδωλολάτρες,  πόσο όταν σε ιδούν να συμπεριφέρεσαι με τρόπο πράο και ήρεμο και γλυκύ… Πολλοί, θαυμάζοντας το καλό, θα απαλλαγούν τελείως από το κακό.  Διότι τίποτε δεν μπορεί να τους προσελκύσει τόσο, όσο η αγάπη” (MG 61,73ε΄).

Όποιος αγαπιέται, είναι αδύνατον να μισεί (MG 60,288). Πράγματι οι αντικοινωνικοί και περιθωριακοί τύποι,  οι εγκληματίες, οι τρομοκράτες, οι αναρχικοί συνήθως προέρχονται από οικογενειακά περιβάλλοντα από τα οποία απουσιάζει η αγάπη.  Είναι παιδιά διαζευγμένων ή σκληρών και αυταρχικών γονέων. 

Για να τονίσει τόσο η αγάπη βοηθάει τον άνθρωπο να καλλιεργήσει τα χαρίσματά του,  είπε προς τους Αντιοχείς κατά την ημέρα της χειροτονίας του: “Για σας πήρα τη μεγάλη απόφαση να χειροτονηθώ… Η  αγάπη σας…  με μετέπεισε…  να μπω στο στάδιο της διδασκαλίας,  αν και προηγουμένως ποτέ δεν είχα καταπιαστεί με τέτοια αγωνίσματα (όπως η ιερωσύνη και το κήρυγμα),  αλλά είχα παραμείνει στην τάξη των ακροατών,  απολαμβάνοντας την αφροντισιά της ησυχίας” (MG 48, 694).

Κατά το Χρυσόστομο: “Αυτό  που δε μπορεί να πετύχει η φύση, ο άνθρωπος δηλαδή με τις φυσικές του δυνάμεις,  το κατορθώνει η αγάπη” (MG 59, 425).

Η αγάπη είναι “το φάρμακο των ψυχικών μας τραυμάτων”,  το οποίο “θεραπεύει τόσο πολύ και εξαφανίζει τόσο πολύ τα τραύματα των ψυχών μας,  ώστε δεν μένει ούτε ίχνος,  ούτε σημάδι του τραύματος, πράγμα που είναι αδύνατον να γίνει προκειμένου για σωματικά τραύματα” (MG 54, 483),  τα οποία αφήνουν πάντοτε κάποια ουλή.  Δείξτε αγάπη σ’ ένα ορφανό,  σ’ ένα ταλαιπωρημένο και ψυχικά τραυματισμένο παιδί και θα ιδείτε να αλλάζει αμέσως στάση και συμπεριφορά.  Για να καταδείξει τη θεραπευτική δύναμη της αγάπης, γράφει: “Κι’ αν έχεις πολύ αδικηθεί,  για αυτό με ευεργετήσεις περισσότερο (τον εχθρό σου),...  για να τον απαλλάξεις από την τρομερή αρρώστια του” (MG 57,270). “Δεν ζητώ ευθύνες για τα σφάλματα, αλλά ετοιμάζω για τους αρρώστους φάρμακα” (MG 50, 699). 

“Ακόμη και τα μοναχικά άτομα η αγάπη τα κάνει δυνατά, γιατί τα φέρνει σε στενή ψυχική επαφή με άλλα άτομα, απαλλάσσοντάς τα έτσι από το μαρτύριο της μοναξιάς” (MG 62, 335).

“Τίποτε δεν εξυψώνει τόσο το ανθρώπινο γένος, όσο το να επιδιώκουμε την αγάπη και τη φιλία με όλη τη δύναμη  μας” (MG 62,509).

Οι γονείς να προτρέπουν τα παιδιά να αγαπούν σαν αδελφούς τους υπηρέτες,  που έχουν την ίδια με όλους ανθρώπινη φύση (ΕΠΕ  30,689).  Και να σκεφτεί κανείς ότι η σύσταση αυτή γινόταν σε εποχή που υπήρχαν ακόμη δούλοι. 

Η αγάπη εμπνέει αισθήματα αλτρουισμού και οδηγεί σε έργα κοινωνικής πρόνοιας και αυτοθυσίας.  Οι προφήτες είχαν φλόγα μέσα στην καρδιά τους και θυσιάζονταν για τους ανθρώπους που καθοδηγούσαν, θρηνώντας, παρακαλώντας το Θεό, ακολουθώντας το λαό στην αιχμαλωσία, συμμετέχοντας στις συμφορές του, γιατί κανείς δεν είναι τόσο κατάλληλος να αναλάβει εξουσία όσο εκείνος που γνωρίζει να υποφέρει μαζί με όσους πονούν (MG 56, 12).  Όταν ο άρχοντας αγαπάει τον πολίτη, τότε όλα τακτοποιούνται και έχουν καλό τέλος (MG 62, 366). 

Η αγάπη κατορθώνει τα πάντα (MG  60, 637), εξαφανίζει όλα τα κακά (MG  62, 640)  και όλα τα πάθη (MG  62, 117)  και αναδεικνύει τους ανθρώπους αγίους (MG  59, 393- 394).  Δεν υπάρχει καμία αμαρτία και κανένα παράπτωμα, που να μην το εξαφανίζει η αγάπη (MG  62, 420). Κανείς δεν είναι σε θέση να υπολογίσει πως η ψυχική δύναμη χρειάζεται,  για να απαρνηθεί κακές συνήθειες με τις οποίες έχει ζυμωθεί και έχουν γίνει δεύτερη φύση, και να απαλλαγεί από Πολύχρονη από Αθήνα και ιδιαίτερα από τη φιλαυτία και την εγωπάθεια,  από τη  φιλοδοξία,  τη φιληδονία  και τη φιλαργυρία.  Και όμως αυτή τη δύναμη τη δίνει η αγάπη.  Η αγάπη είναι το βασικό γνώρισμα του παιδαγωγού (MG  54,623).  Η αγάπη είναι το κύριο γνώρισμα των δούλων του Θεού (MG  48,701- 702.  63,213),  των μαθητών του Χριστού (MG  57,250)  και του Χριστιανισμού (MG  63,213).  Μήπως το ίδιο δεν επιβεβαίωσε και ο  Κύριος; “Εν τούτω γνώσονται πάντες ότι εμοί μαθηταί έστε, εάν αγάπην έχητε εν αλλήλοις” (Ιω. ιγ΄35).

Ο Απ. Παύλος αγαπούσε τους Χριστιανούς σαν πατέρας και αρχίζει και τελειώνει τις επιστολές του με λόγια αγάπης (MG  60, 658).

Η αγάπη “είναι ο σύνδεσμος της τελειότητος”,  δένει και ενισχύει όλες τις αρετές (MG  62, 354). 

Η αγάπη και η φροντίδα του δασκάλου συγκινεί τους μαθητές (MG  62, 248)  και τους διαθέτει ευνοϊκά προς το πρόσωπο του δασκάλου τους (MG  60, 658).  Γι’ αυτό και είναι η αναγκαιότερη για το δάσκαλο αρετή (ό.π.) Αυτό  είναι το μυστικό της επιτυχίας του δασκάλου στο έργο του.  Μόνον με το κλειδί της αγάπης μπορεί να ανοίξει τις κλειστές καρδιές των μαθητών.  Το να αγαπάει κανείς και να αγαπιέται είναι το αποτελεσματικότερο με σωστή διδασκαλία και στην αγωγή (“Ουδέν ούτω προς διδασκαλίαν επαγωγόν, ως το φιλείν και φιλείσθαι” MG 62, 529- 530). Ο μαθητής που αγαπάει το δάσκαλό του, θα αγαπήσει και το μάθημα που διδάσκει και θα  καταβάλει κάθε  προσπάθεια να τον ευχαριστήσει και να τον μιμηθεί.

Όπως τα σύννεφα δεν αφήνουν να φανεί η ομορφιά του ουρανού, έτσι και ο θυμός και η έχθρα, σαν άλλο πυκνό σύννεφο, σκεπάζει τα χαρίσματα των ανθρώπων και συντελεί να φαίνονται τα πρόσωπά τους αλλοιωμένα.  Όταν όμως πετάξουμε μακριά την οργή και την έχθρα και αφήσουμε την καρδιά μας να γεμίσει από αγάπη, τότε τα άλλοτε εχθρικά και αηδιαστικά πρόσωπά μας φαίνονται αξιαγάπητα και χαριτωμένα (MG  54, 702).  Δηλαδή  η αγάπη δεν αλλάζει μόνον τα αισθήματα,  αλλά και την όψη, την εξωτερική εμφάνιση του ανθρώπου.

Η αγάπη και η αρετή είναι αλληλένδετες (MG  62, 73δ΄).

Η αγάπη είναι ένας δρόμος που οδηγεί αυτόματα στην αρετή (MG  63, 141).  Ο Απ. Παύλος μας είπε την ίδια αλήθεια με διαφορετικά λόγια: “Πλήρωμα ουν νόμου η αγάπη” (Η αγάπη είναι εκπλήρωση και τήρηση όλου του νόμου, όλων των εντολών, Ρωμ. ιγ΄10). Η  αγάπη ενώνει όσους ανήκουν σε διαφορετικές τάξεις (MG  50, 607).  Ο Χριστιανός αγαπάει και πρέπει να αγαπάει και τους φτωχούς και τους πλούσιους, και τους έξυπνους και του κουτούς,  και τους καλούς και τους κακούς,  χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να αγαπούμε και το κακό.  Ο Χριστιανός απεχθάνεται και πολεμάει την κακία,  αλλά αγαπάει και θεραπεύει τους κακούς (MG  51, 31, 289). 

Κατορθώνει πολλά, έστω κι αν είναι ατελής εκείνος που αγαπάει (MG  60,249).

Κατά το μεγάλο Πατέρα της Εκκλησίας: “Είναι μεγάλος δάσκαλος η αγάπη, γιατί είναι ικανή και από την πλάνη να απομακρύνει και τη συμπεριφορά να διορθώσει και στη φιλοσοφημένη ζωή να οδηγήσει και από τους λίθους να  κατεργασθεί  ανθρώπους” (MG  61, 284στ΄).  Πράγματι, η θερμή και γνήσια αγάπη έχει τη δύναμη να συγκινήσει ακόμη και πέτρινες καρδιές. 

Για τον Χρυσόστομο όμως θεμέλιο και εμπνευστής της αγάπης,  της αληθινής αγάπης, είναι ο ΧΡΙΣΤΟΣ, η σταυρωμένη αγάπη, γιατί Αυτός και μόνο εβίωσε την αγάπη σε όλη της την πληρότητα και σε όλο της το μεγαλείο (MG  58, 588).

 

Γ΄) ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ 

Εκείνος που αγαπάει: 

-”Διηγείται συνεχώς τις ευεργεσίες που δέχτηκε” (MG  55, 125).

- Ανακοινώνει τα μυστικά του, συνάπτει φιλίες με εκείνους που αγαπάει, συμπαραστέκεται στους φίλους και πάσχει για χάρη τους (MG  59, 415).

Αυτός ο πόνος για τους δοκιμαζόμενους ευφραίνει το Θεό (MG  49, 180).

- Αγαπάει αληθινά εκείνος που συμμετέχει στη χαρά των άλλων (MG  49, 187-188).

- Κάνει το παν, για να ελκύσει το αγαπώμενο (MG  54, 483). 

- Συνιστούν την αγάπη ως είναι ελεύθεροι, ευγνώμονες και ευγενείς (MG  62, 117).

- Και μόνη πληροφορία, ότι μας αγαπάει κάποιος, εγείρει στην ψυχή μας αισθήματα αγάπης και ευγνωμοσύνης (MG  55, 160).

- Η  αγάπη αγρυπνεί για τους άλλους (MG  51, 281).

- Προτιμάει να διατάσσεται, παρά να διατάσσει. Να ευεργετεί, παρά να ευεργετείται. (MG  56, 281.  61, 272- 273).

- Αφοσιώνεται και είναι ανιδιοτελής (MG 49, 26).

- Κάνει ό,τι  αρέσει στον αγαπημένο (MG  49, 32).

- Κάνει τα κουραστικά ελαφρά και τα δύσκολα πολύ εύκολα (MG  52,746. 61,272-273).

- Είναι  αυτοθυσιαστική (MG 61, 273ζ΄).

- Δεν  απελπίζεται ποτέ για τη διόρθωση ακόμη και των διεφθαρμένων (MG 61,281).

- Κατορθώνει  μεγάλα έργα σε σύντομο χρονικό διάστημα (MG  52, 651).

- Δεν  την εμποδίζουν, ούτε την μειώνουν οι αποστάσεις, η πάροδος του χρόνου, οι πειρασμοί και οι δύσκολες περιστάσεις (MG  52, 630, 640, 655, 667, 688, 690, 695, 734.  62, 303).

- Δεν  διαφεύγει την προσοχή (MG  52, 735). Πώς είναι δυνατόν να διαφύγει την προσοχή ο άνθρωπος της αγάπης, εφόσον ακτινοβολεί προς κάθε κατεύθυνση; 

- Παίρνει ελεύθερα τις αποφάσεις της (MG  52, 675).

- Διακρίνεται  για την  παρρησία της η αγάπη (MG  52,736).

- Δεν  αντέχει το χωρισμό (MG  56, 278)  και δεν την απομακρύνει κάνεις από το αγαπώμενο πρόσωπο (MG 48, 935),  από το όποιον και δέχεται ακόμη και τιμωρίες (MG  61, 480).

- Προσκολλόμαστε σ’ εκείνον που μας αγαπάει και μας επαινεί (MG 55,160).

- Όποιος  αγαπάει δε συνεισφέρει πότε λιγότερα από όσα μπορεί (MG 56,275).

- Οι  άξιοι παιδαγωγοί αγαπούν τα παιδιά, όπως η μητέρα το βρέφος (MG  47,476).

- Όποιος  αγαπάει, κλαίει για εκείνους που αμαρτάνουν (MG  61,273στ΄)

 

Δ΄) ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ  

- Είναι έμφυτη στον άνθρωπο (MG  62, 20)

- Είναι ταπεινή (MG  61, 670)

- Δε  ζητεί το συμφέρον της, αλλά το συμφέρον των άλλων (MG  53, 63.  55, 253- 254, 61,279)

- Φαντάζεται στους απόντες, που αγαπάει, ως παρόντες (MG 52,657)

- Αιχμαλωτίζει αυτούς που συναναστρέφεται (MG 52,710)

- Είναι γενναιόδωρη (MG 52,745) 

- Ευεργετεί, κι  όταν δεν περιμένει τίποτε από τον ευεργετούμενο (MG  63, 205)

- Είναι ακούραστη (MG 62,394α΄) 

- Δεν  περιορίζεται στα λόγια, αλλά είναι έμπρακτη (MG 60,447)

 

Ε΄) ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ 

Η αγάπη εκδηλώνεται:

 - Ως προσωπική προσφορά και κοινωνική πρόνοια, ως συμμετοχή στη θλίψη, στην αρρώστια και στην δοκιμασία του πλησίον (MG 51,335), και ως άμεση επέμβαση στις ανάγκες του (MG 52,698)

- Ως έλεγχος εκείνων που αγαπούμε (MG  56,60). Ο πατέρας ελέγχει το παιδί του, ακριβώς επειδή το αγαπάει και θέλει να το διορθώσει. 

- Ως έπαινος (MG 62,380-381), ο οποίος ενθαρρύνει  στη συνέχιση κάθε καλής προσπάθειας.

- Ως ψυχική επαφή (MG 51,83), που αποτελεί τη βάση της αγωγής. 

- Ως συμμετοχή στον πόνο εκείνων που μας βλάπτουν και μας αδικούν (MG 61,434- 435), συμμετοχή που είναι ικανή να μεταβάλει την έκφρασε φιλία.

- Ως βοήθεια στους  παραστρατημένους, για να διορθωθούν (MG 61,420-423. 62,187). 

- Ως πένθος του δασκάλου για τις παρεκτροπές των μαθητών του (MG 61,592)

- Με το αγκάλιασμα του αμαρτωλού που μετανόησε (MG 52,557- 558)

- Με το ζωηρό ενδιαφέρον για τα διάφορα μέλη του σώματος της Εκκλησίας (MG 48,925)

- Με τα δάκρυα και τη φροντίδα για κείνους που πέφτουν και κινδυνεύουν (MG 52, 415. 61,273) 

 

ΣΤ΄) ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ 

- Η αγάπη “κάνει την ψυχή ευρυχωρότερη από τον ουρανό”, ώστε να χωράει τους πάντες (MG 60,313), χωρίς διακρίσεις.

- Η χριστιανική αγάπη  δεν είναι στενόκαρδη, αλλά αγκαλιάζει τους πάντες με στοργή (MG 62,419)

- Όπως το μάτι φροντίζει εξ ίσου για όλα τα μέλη του σώματος, έτσι και η αγάπη δεν περιορίζεται σε ορισμένους, γιατί αυτό οδηγεί στη διάσπαση (MG 62,474) 

- Δεν πρέπει να μειώνεται καθόλου η αγάπη και η συμπάθειά μας προς τους ανθρώπους που βρίσκονται έξω από το χώρο της εκκλησίας και μας πληγώνουν (MG 62,530). Θα  συζητούμε λοιπόν με αγάπη και με τους ασεβείς και με τους άθεους, αρκεί να δέχονται το διάλογο.

- Να απλώνουμε χέρι βοηθείας και στον κοσμικό άνθρωπο, που βρίσκεται σε δύσκολη θέση, γιατί είναι αδελφός μας και άγιος (MG 63,87). Κατάπληξη προκαλεί η γνώμη αυτή του Χρυσοστόμου,  ότι ο άνθρωπος με το κοσμικό φρόνημα είναι άγιος.  Ακολουθώντας τη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου (Α΄Κορ. ζ΄14),  υποστηρίζει ότι ο άπιστος σύζυγος αγιάζεται δια της ενώσεώς του  με την πιστή γυναίκα του, μπορεί όμως να είναι και άγιος στη ζωή. Πάντως ο άγιος Ιεράρχης πιστεύει ότι “άγιός εστι και ούτος και αδελφός”. Πράγματι, ως εικόνες του Θεού, “δυνάμει” είμαστε όλοι άγιοι, αφού έχουμε όλοι τη δυνατότητα να γίνουμε άγιοι.

- Η αγάπη αγκαλιάζει και εκείνους που έχουν απομακρυνθεί από κοντά μας (MG 48,603).

- Πρέπει να μιμούμαστε  το Σαμαρείτη,  ο οποίος υποβλήθηκε σε άπειρες της θείας, για να σώσει τον βαριά τραυματισμένο Ιουδαίο, με τον οποίο δεν είχε τίποτε κοινό (MG48, 932) 

- Είναι αδύνατη η σωτηρία μας,  αν δεν φροντίσουμε για τη σωτηρία του πλησίον μας (MG 61, 211, 260).

 

Ζ΄) ΑΓΑΠΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΑΚΟΥΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΤΡΑΤΗΜΕΝΟΥΣ 

- Όταν πόνου με, θλιβόμαστε και θρηνούμε για το κατάντημα των κακών και παραστρατημένων, υπάρχουν ελπίδες να μετανοήσουν και να συνέλθουν (MG 60,311).

- Να προλαβαίνουμε τις πτώσεις των αδελφών μας (MG 55,254). Κι  αν πέσουν, να σπεύδουμε να τους σηκώσουμε. Να δίνουμε χέρι βοήθειας στον αμαρτωλό που παραμελεί τη σωτηρία του. Να φροντίζουμε για τα διεστραμμένα και άρρωστα μέλη του σώματος της Εκκλησίας, να τα διορθώνουμε και να τα θεραπεύουμε (MG 54,623).

- “Όσο  περισσότερο τους βλέπουμε να είναι ηθικά άρρωστοι, τόσο περισσότερο ας φροντίζουμε για τη θεραπεία τους…  Ακόμη κι αν είναι αθεράπευτα άρρωστοι,  ας επιμένουμε τη θεραπεία τους” (MG  59,378, 387).  Ο Κύριος  εγνώριζε ότι Ο Ιούδας θα μείνει αθεράπευτος.  Εν τούτοις  μέχρι την τελευταία στιγμή αγωνιζόταν να τον σώσει, για να του αφαιρέσει κάθε παράπονο και δικαιολογία. 

- Να  μην εκθέτουμε τους κακούς, αλλά, όσο είναι δυνατόν, να τους καλύπτουμε (MG 58, 493).

- Οι  ατελείς  και αδύνατοι έχουν ανάγκη από μεγαλύτερη φροντίδα (MG 60,633).

- Η  άρνηση βοήθειας σε εκείνον που βρίσκεται σε στην φορά με το αιτιολογικό ότι είναι κακός, “είναι απόδειξη σκληρότητας και απανθρωπιάς η αλαζονείας” (MG 63,88).

- Οι  πνευματικοί οδηγοί πρέπει να συμπάσχουν μαζί με αυτούς που αμαρτάνουν (MG 61,500).

- Να αντιμετωπίζουμε τους κακούς σαν μέλη του σώματός μας. Αν αδιαφορήσουμε, κινδυνεύουμε και εμείς και το κοινωνικό σύνολο (MG 49, 281-ΕΠΕ  30, 438- 440).

- Να πενθούμε για τα ψυχικά τραύματα των συνανθρώπων μας, αφού είμαστε μέλη του ίδιου σώματος. Το κεφάλι δεν αδιαφορεί ποτέ για το τραυματισμένο πόδι (MG 49,280).

- Διδασκόμενηοι από την παραβολή του ασώτου υιού, να παίζουμε σε εκείνους που επιστρέφουν το ρόλο του πατέρα και όχι το ρόλο του δικαστή (MG 49,283).

- Να  απλώνουμε το δίχτυ της αγάπης και να ρίχνουμε το γλυκό αγκίστρι της συμπάθειας, για να ανασύρουμε από το βάθος της καταστροφής αυτούς που παρασύρθηκαν (MG 48,949). Ο Χριστός  άφηνε την πόρνη να ασπάζεται τα πόδια του και να τα σφογγίζει με τα μαλλιά της (MG 61,278).

- Η  συμπάθεια προς τους παρεκτραπέντες τους βοηθεί να επανασυνδεθούν με το σώμα της Εκκλησίας (MG 51, 289).

- Να  μη σου με την κακία, αλλά να αγαπούμε τους κακούς (MG 51,31).

 

 Η΄) ΑΓΑΠΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ 

- Μιμείται το Θεό Εκείνος που ευεργέτη τους εχθρούς του, έστω κι αν μένουν αδιόρθωτοι (MG 59,387.  63,142). Και ο Θεός το ίδιο κάνει: “Ανατέλλει τον ζωογόνο ήλιο Του και για τους πονηρούς και για τους αγαθούς και στέλνει τη βροχή Του στα χωράφια και των δικαίων και των αδίκων” (Ματθ. ε΄45), Παρόλο που πολλοί από αυτούς δεν καταβάλλουν καμία προσπάθεια να διορθωθούν.

- Εκείνοι που μας αδικούν, είναι άρρωστοι και πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε με αγάπη και συμπάθεια, όπως τους αρρώστους (MG 57,270), τους οποίους δεν συνεριζόμαστε ποτέ. 

- Να αντιμετωπίζουμε τους εχθρούς μας ως ευεργέτες, γιατί μας βοηθούν στην κάθαρση της ψυχής μας και στην αποδοχή των προσευχών μας από τον Θεό (MG 54,463). Όπως φαίνεται από τη διδασκαλία και άλλων Πατέρων της Εκκλησίας, όποιος έφτασε σε τέτοιο σημείο αρετής, ώστε να υπομένει τους διωγμούς των εχθρών του και να προσεύχεται για αυτούς, αυτός στη βασιλεία του Θεού “θα χορεύει μαζί με τους μάρτυρες και θα έχει μπροστά στο θεό την παρρησία των αγγέλων” (Ιωάννου Σιναΐτου, “ΚΛΙΜΑΞ”, λόγος Δ΄,37).

- Όταν αγαπούμε και ευεργετούμε εκείνους που μας εχθρεύονται, μας αντιπαθούν, μας διαπομπεύουν και μας βλάπτουν, ελκύουμε την ευσπλαχνία του Θεού. Η οργή μας δεν πρέπει να στρέφεται κατά των εχθρών μας, αλλά εναντίον του διαβόλου που τους υποκινεί στο κακό (MG 59,458)

- Και οι κακοί είναι μέλη του σώματός μας (ΕΠΕ 30,438-440- MG 49,280).

 

Θ΄) ΑΓΑΠΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΙΡΕΤΙΚΟΥΣ 

Ο Χρυσόστομος υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να μιλήσουμε ούτε του αιρετικούς, αλλά να προσπαθούμε με αγάπη να τους πείσουμε. Ο λόγος που χρησιμοποιούμε ως όπλο κατά των αιρετικών, δε χτυπάει, για να τους ρίξει κάτω, αλλά για να τους σώσει.  Τούτη η μάχη στήνει τρόπαιο για τη σωτηρία των εχθρών αιρετικών (MG 56,248). Και Απόστολος Παύλος το ίδιο μας συνιστά: “Αιρετικόν άνθρωπον μετά μίαν και δευτέραν νουθεσίαν παραιτού” (Τίτου γ΄10). Θα συμβουλέψουμε με αγάπη και πρώτη και δεύτερη φορά τον αιρετικό, κι αν δούμε ότι εμμένει στην πλάνη του, τότε θα τον εγκαταλείψουμε, αλλά και πάλι με λείπει. Πάντως ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία είναι ξένα και αντίθετα προς το χριστιανικό πνεύμα. 

Να είμαστε κοντά σε όλους και να ευεργετούμε τους πάντες, όταν όμως ακόμη και οι αδελφοί μας διαφωνούν μαζί μας στις αλήθειες της πίστεως, να τους θεωρούμε σαν ξένους και βαρβάρους. Γιατί  άνθρωπος αληθινός είναι μόνον εκείνος που πιστεύει με ακρίβεια τα δόγματα της πίστεως (MG 55,462).

 

Ι΄) Η ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ 

- Ο πατέρας, κι όταν ακόμη απειλεί ότι θα εγκαταλείψει τα άτακτα παιδιά του, δεν τα εγκαταλείπει, αλλά περιμένει να σωφρονισθούν (MG 49, 159- 160).

- Οι πατέρες πονούν πολύ, όταν δεν μπορούν να παρευρεθούν στις κακοτυχίες των παιδιών τους (MG 49, 213- 214).

- Ο πατέρας που έχει παιδί μανιακό, όσο περισσότερο βρίζεται και να λακτίζεται από αυτό, τόσο περισσότερο το ευσπλαχνίζεται και κλαίει (MG 50,484α΄) 

- Οι πατέρες είναι συγκαταβατικοί στις αδυναμίες των παιδιών τους, επιμένουν στη διόρθωσή τους και σκεπάζουν τις επονείδιστες πράξεις τους (MG 61, 278).

- Δύσκολα οι πατέρες περιφρονούν τα διεφθαρμένα παιδιά τους (MG 61, 414).

- Οι πατέρες λειώνουν, όταν βλέπουν τα παιδιά τους να ανακτούν ή να υποφέρουν, και για αυτό είναι περισσότερο από όσο πρέπει συγχωρητικοί (MG 62, 253- 254).

 

ΙΑ΄) Η ΑΓΑΠΗ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ 

- Η μητέρα είναι υπόδειγμα αυτοθυσιαστικής αγάπης. Αν μπορούσε, θα προτιμούσε να πάρει τη θέση του αρρώστου παιδιού της (MG 49,142. 50,620).

- Είναι φόνισσες οι μητέρες που από νοσηρή αγάπη θέλουν να κρατούν τα παιδιά κοντά τους, ακόμη κι όταν το συμφέρον τους απαιτεί την αποδέσμευσή τους από αυτές (MG 52, 741).

- Η γεμάτη από αληθινή στοργή μητέρα απομακρύνει το παιδί της από το σπίτι, όταν το καθήκον το καλεί, και υπομένει ήρεμα τον αποχωρισμό (MG 52, 741).

 

ΙΒ΄ ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΦΟΒΟΣ  

Οι προφήτες και οι άγιοι, φλεγόμενοι από τη θεία αγάπη και έχοντας επίγνωση της προσωπικής τους αξίας, προσχώρησαν, σαν ευγενικά παιδιά, ελεύθερα στο στρατόπεδο της αρετής, χωρίς κανένα φόβο και καμιά τιμωρία (MG 51,286).

Ο φόβος δεν πρέπει να επισκιάζει την αγάπη, αλλά και η αγάπη δεν πρέπει να εξαφανίζει τον παιδαγωγικό φόβο, που προκαλεί στον πολίτη η ύπαρξη των νόμων και των αρχόντων, στο παιδί η εξουσία του γονιού και του δασκάλου κ.λπ. (MG 61,512).

 

ΙΓ΄) ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΠΟΙΝΕΣ 

Να είμαστε πρόθυμοι περισσότερο να ευεργετούμε, και λιγότερο να τιμωρούμε (MG 57,402).

Αν όλοι αγαπούσαν και αγαπιόνταν, θα ήταν άγνωστο και το όνομα ακόμη της κακίας και δεν θα χρειάζονταν νόμοι, δικαστήρια και τιμωρίες (MG 61,271ε΄).

Και η τιμωρία, όταν έχει κίνητρο την αγάπη, είναι ωφέλιμη. “Και τούτο είδος ευεργεσίας, το κολάζειν” (MG 56,17).

 

ΙΔ΄) ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ

     Όσο περισσότερο αγαπάει κανείς, τόσο περισσότερο αυξάνει η φλόγα της αγάπης του (MG 51,17).

 

ΙΕ΄) ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΗ

     Η υπερβολική αγάπη του Ηλεί προς τα παιδιά του κατέστρεψε και αυτόν και εκείνα. Οι γονείς τα αγαπούν τα παιδιά με μέτρο και δεν θα διστάζουν να τα διορθώσουν (MG 50,457).

Οι γονείς που έχουν άτακτα παιδιά, δεν τους κάνουν αυστηρές παρατηρήσεις, για να μην εξωκύλουν σε μεγαλύτερη κακία (ΕΠΕ 30,362).

 

ΙΣΤ΄) Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

 

Δεν φτάνει να είμαστε φιλόστοργοι. Πρέπει να γνωρίζουμε και την τέχνη της αγάπης, πώς δηλαδή θα μεταχειριζόμαστε τους αγαπημένους μας (MG 60,653).

 

ΙΖ΄) Η ΑΓΑΠΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΚΙΝΗΤΡΟ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ (MG 61,375)

 

ΙΗ΄) ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΗ 

 Η συμβουλή να δίνεται με αγάπη (MG 53, 57),  γιατί μόνο τότε θα φέρει καρπούς.  Όποιος συμβουλεύει με χολή, οργή και φορτικότητα, δεν υπηρετεί τον άνθρωπο, αλλά το διάβολο.

 

ΙΘ΄) Η ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΑΓΑΠΗ 

 Είναι αναγκαία (MG 60,497), αλλά και εύκολη και ευχάριστη (MG 55,384).

 

Κ΄) Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

 - Η  αγάπη είναι σπάνια (MG 54,463). Κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Το αποδεικνύει η διαίρεση που επικρατεί μεταξύ των ανθρώπων (MG 60,285). Η έλλειψή της οδηγεί στην υπερηφάνεια (MG 53,382).

- Η  περιφρόνηση της φιλίας και της αγάπης μαστίζει το ανθρώπινο γένος (MG 62,509).

- Αιτία όλων των κακών είναι η έλλειψη της αγάπης (MG 62,497).

- Αν  δεν αποκτήσουμε την τέλεια αγάπη, δεν μας σώζει ούτε η ακτημοσύνη, ούτε το μαρτύριο (MG 61,212δ΄).

- “Εκείνος που δεν έχει στην ψυχή του αγάπη, μοιάζει με τους νεκρούς και αναίσθητους…,  αλλά είναι και αποκρουστικός και κουραστικός” (MG 61,268γ΄).

- “Δεν υπάρχει πιο άχρηστος άνθρωπος από εκείνον που δεν ξέρει να αγαπάει” (MG 61,586- 587).

- Η αγάπη συνήθως είναι ιδιοτελής. Αγαπούμε εκείνους από τους οποίους κάτι περιμένουμε (MG 58, 587).

-  Τίποτε δεν εξοργίζει τόσο πολύ το Θεό, όσο η ασπλαχνια (MG 62,212).

- Όλα τα κατορθώματα, χωρίς την αγάπη, είναι μάταια (MG 62,354).

- Όταν απουσιάζει η αγάπη, ο άνθρωπος είναι γυμνός και έρημος από όλα ανεξαιρέτως τα αγαθά (MG 48,702).

- Η γνώση, χωρίς αγάπη, οδηγεί στην αλαζονεία, στις διαιρέσεις και στα σχήματα (MG 61,161). Ο Απόστολος Παύλος μας είπε: “Η γνώσις φυσιοί (φουσκώνει, οδηγεί στην έπαρση), η δε αγάπη οικοδομεί” (Α΄Κορ. η΄ 21).

 

Κεφ. 1 - Εισαγωγικά κεφάλαια, Η Αγάπη, (σελ. 88-95), Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου, τόμος Α΄, Αγαθότητα-Αχαριστία, Βασιλείου Δ. Χαρώνη με συνεργασία Ουρανίας Α. Λαναρα, Αθήνα 1993.