Τὰ ἑπτὰ μυστήρια - Βασιλικής Σ. Βασιλοπούλου

4. ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΩΣ

Τὸ μυστήριον τῆς Μετανοίας, τὸ ὁποῖον λέγεται καὶ μυστήριον τῆς Ἐξομολογήσεως, εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ ἑπτὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ μάλιστα ἐκ τῶν ὑποχρεωτικῶν. Μετάνοια εἶναι νὰ ἐξομολογηθοῦμε σὲ ἱερέα ἐξομολόγο, νὰ ὁμολογήσουμε καὶ νὰ ἀπαρνηθοῦμε ὅλες τὶς ἁμαρτωλὲς σκέψεις καὶ πράξεις μας καὶ νὰ ἀπαλλάξουμε τελείως τὴν καρδιά μας ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες. Στὴν Παλαιὰν Διαθήκην μετάνοια ἐκαλεῖτο ἡ ἐπιστροφὴ στὸν Θεὸν ἐκ τῆς παραβάσεως τοῦ θείου νόμου. Αὐτὸ εἶναι τὸ πρῶτο καὶ τὸ ἔσχατο χρέος κάθε πιστοῦ, ποὺ περιέπεσε σὲ κάποιο ἁμάρτημα, γιὰ τὸ ὁποῖο μετανοεῖ καὶ θέλει νὰ ἐπιστρέψη στὸν νόμον τοῦ Θεοῦ, νὰ ἐπανορθώση καὶ ποτὲ πιὰ νὰ μὴν ἁμαρτήση, ἀφοῦ ἐξομολογηθῆ τὸ ἁμάρτημά του μὲ τέλεια εἰλικρίνεια καὶ μὲ συντριβὴ καρδίας.

Γιὰ νὰ μετανοήση ὁ ἄνθρωπος γιὰ κάποιο ἁμάρτημα ποὺ διέπραξε, πρέπει νὰ γονατίση ἐμπρὸς στὸν πνευματικό του καὶ νὰ κλάψη μὲ θερμὰ δάκρυα καὶ νὰ ὑποσχεθῆ στὸν Θεὸν ὅτι ποτὲ πιὰ δὲν θὰ ξαναπέση σʼ αὐτὸ τὸ ἁμάρτημα. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος μᾶς λέγει: «Ἄς σβήσουμε τὴν πυρκαγιὰ ποὺ ἄναψαν τὰ ἁμαρτήματά μας ὄχι μὲ πολλὰ νερά, ἀλλὰ μὲ λίγα δάκρυα». Ἡ φωτιὰ τῆς ἁμαρτίας εἶναι μεγάλη, ἀλλὰ μὲ λίγα δάκρυα μετανοίας σβήνονται. Ἄς μὴ λησμονοῦμε ὅτι ὁ ἄσωτος υἱὸς καὶ ὁ μετανοήσας ἀπόστολος Πέτρος καὶ ὅλοι οἱ σωθέντες «ἔκλαυσαν πικρῶς». Ὁ Δαυὶδ ὁ μακάριος γιὰ νὰ ἀποδείξη πόση μεγάλη δύναμι ἔχουν τὰ δάκρυα, λέγει: «Λούσω καθʼ ἑκάστην νύκτα τὴν κλίνην μου, ἐν δάκρυσί μου τὴν στρωμνήν μου βρέξω» (Ψαλμ. στ΄, 7).

Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς μετὰ τὴν Ἀνάστασίν Του συνέστησε τὸ μυστήριον τοῦ Βαπτίσματος τῆς σωτηρίας, διὰ τοῦ ὁποίου ὁ βαπτισθεὶς καθαρίζεται ἀπὸ τὸ προπατορικὸν ἁμάρτημα καὶ ἀπὸ ὅλες τὶς ἁμαρτίες του καὶ σώζεται˙ «ὁ πιστεύσας καὶ βαπτισθεὶς σωθήσεται» (Μάρκ. ιστ΄ 16). Ἐπειδὴ ὅμως καὶ μετὰ τὸ βάπτισμα μένει ἠ τάσι πρὸς τὴν ἁμαρτία καὶ ὁ βαπτισθεὶς μπορεῖ νὰ πέση σὲ ἁμαρτήματα, μπορεῖ νὰ ἐκπέση τῆς θείας χάριτος, ὁ Κύριος συνέστησε καὶ ἕτερον μυστήριον, τὸ τῆς μετανοίας, δίδοντας στοὺς ἀποστόλους – καὶ διʼ αὐτῶν στοὺς διαδόχους των – τὴν ἐξουσία τοῦ «κρατεῖν» ἤ μὴ τὶς ἁμαρτίες τῶν πιστῶν καὶ λέγοντας: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον, ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται» (Ἰω. κ΄ 23). Τὴν ἐξουσίαν δὲ αὐτὴ τοῦ δεσμεῖν καὶ λύειν τὶς ἁμαρτίες ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς καὶ πρὸ τῆς Ἀναστάσεώς Του εἶχε ὑποσχεθὴ στὸν Ἀπόστολον Πέτρον (Ματθ. ιστ΄ 19) καὶ σὲ ὅλους τοὺς μαθητάς Του (Ματθ. ιη΄ 18). Ἀπὸ αὐτὰ εἶναι φανερὴ ἡ θεία σύστασι τοῦ μυστηρίου τῆς Μετανοίας ὑπὸ τοῦ Κυρίου.

Τὸ μυστήριον λοιπὸν τῆς Μετανοίας εἶναι θεοσύστατον καὶ ὁ πιστὸς ποὺ μετανοεῖ καὶ ἐξομολογεῖται μὲ εὐθύτητα στὸν πνεματικόν του, συγχωρεῖται ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες του καὶ ἐπαναδυνδέεται μετὰ τοῦ Θεοῦ διὰ τῆς θείας χάριτος, καὶ γιʼ αὐτὸ τὸ μυστήριον τῆς Μετανοίας καλεῖται καὶ δεύτερον βάπτισμα, ποὺ ἀνεβάζει τὸν πιστὸ πιὸ ψηλά, τὸν ἑνώνει μὲ τὸν Θεὸν καὶ τοῦ παρέχει τὴν κατὰ Χριστὸν ἀναγέννησι καὶ τὴν θέωσι. Ὁ πνευματικὸς κατὰ τὴν κρίσι του συγχωρεῖ τὸν εἰλικρινῶς μετανοοῦντα, πολλὲς φορὲς ὅμως ἐπιβάλλει καὶ κάποια ἐπιτίμια, παραδείγματος χάριν νηστεῖες, ἐλεημοσύνες ἤ καὶ ἀποχὴν τῆς Θείας Μεταλήψεως γιὰ ὡρισμένο χρόνο πρὸς θεραπείαν, διόρθωσιν καὶ πλήρη ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν.

Αίσθητὰ σημεῖα τοῦ μυστηρίου τῆς Μετανοίας καὶ Ἐξομολογήσεως θεωροῦνται τὰ ἑξῆς τρία˙ α) ἡ κατόπιν εἰλικρινοῦς μετανοίας ἐξομολόγησις τῶν ἁμαρτιῶν σὲ ἐξομολόγο-πνευματικό, β) ἡ ἐπίθεσις (=τοποθέτησις) τῶν χειρῶν τοῦ ἱερέως πάνω στὸν ἐξομολογούμενο, καὶ γ) ἡ συγχωρητικὴ εὐχή. Μὲ τὸ μυστήριο αὐτὸ χορηγεῖται στὸν ἐξομολογούμενο ἄφεσις ὄλων τῶν μετὰ τὸ Βάπτισμα ἁμαρτιῶν του καὶ ἐπιπλέον ἐπανέρχεται στὴν κατάστασι τῆς χάριτος πλησίον τοῦ Θεοῦ.

Ἡ εἰλικρινὴς Μετάνοια καὶ ἡ Ἐξομολόγησις εἶναι τὸ πολυτιμότερον δῶρον τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὰ τέκνα της, διότι μὲ αὐτὸ τὸ μυστήριο ὀ πιστὸς ποὺ ἁμάρτησε βρίσκει θεραπεία ψυχῆς καὶ σώματος καὶ γαλήνην συνειδήσεως. Γιʼ αὐτὸ πρέπει νὰ προσερχώμεθα ὅσο πιὸ συχνὰ γίνεται σʼ αὐτὸ τὸ μυστήριον τοῦ ἐλέους.

Νὰ ἡ πρώτη σκέψις, ποὺ πρέπει νὰ κάνουμε κάθε μέρα ὄλοι μας. Μόλις ἀνοίξουμε τὰ μάτια μας τὸ πρωί, νὰ ποῦμε: «Δόξα τῷ Θεῷ, ποὺ ζοῦμε ἀκόμη καὶ μποροῦμε νὰ μετανοήσουμε καὶ νὰ πετάξουμε ἀπὸ πάνω μας τὶς ἅμαρτίες μας, γιατὶ αὔριο ἴσως εἶναι ἀργά». Αὐτὸ μᾶς συμβουλεύει ὁ ἅγιος Εφραὶμ ὁ Σύρος: «Ἐφόσον ζοῦμε στὴν παροῦσα ζωή, ἔχουμε τὸ δικαίωμα καὶ τὴν δύναμι ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ σπάσουμε τὰ δεσμὰ τῶν πονηρῶν θελημάτων καὶ διὰ τῆς μετανοίας νὰ σώσουμε τὸν ἑαυτόν μας καὶ νὰ τὸν κάνουμε κληρονόμον τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν». Αὐτὸ ὅμως πρέπει νὰ γίνη σήμερα, γιατὶ αὔριο ἴσως εἶναι ἀργά. Ὄλοι οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς διδάσκουν ὅτι δὲν θὰ τιμωρηθοῦμε, ἐπειδὴ ἁμαρτήσαμε, ἀλλὰ ἐπειδὴ δὲν μετανοήσαμε. Πιὸ συγκεκριμένα ὁ ὅσιος Θεόγνωστος (Φιλοκαλία, Β΄ τόμος) γράφει: «Δὲν θὰ κολασθοῦμε στὴν μέλλουσα ζωή, γιατὶ ἁμαρτήσαμε, οὔτε θὰ καταδικασθοῦμε γιʼ αὐτό, ἀφοῦ ἡ φύσι μας εἶναι δεκτικὴ τροπῆς καὶ ἀλλοιώσεως. Θὰ κολασθοῦμε ἐπειδή, ἁμαρτήσαμε καὶ δὲν μετανοήσαμε». Ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ Ἀσκητὴς λέγει: «Ἐξέτασε προσεκτικὰ αὐτοὺς ποὺ πέρασαν ἀπʼ τὴν ζωὴ αὐτὴ καὶ θὰ διαπιστώσης ὅτι κανεὶς δὲν δικαιώθηκε, ἐὰν δὲν φρόντισε γιὰ τὴν μετάνοια, ἀλλὰ καὶ κανεὶς δὲν κατακρίθηκε, ἐὰν δὲν ἀδιαφόρησε γιʼ αὐτήν». Γιʼ αὐτὸ λέμε συνήθως, ὅταν κάποιος φεύγη ἀπʼ τὴν πρόσκαιρη αὐτὴ ζωή: «Καλὸς ἄνθρωπος, δίκαιος, εἶχε φόβο Θεοῦ, ἐπήγαινε στὴν Ἐκκλησία, ἐξωμολογεῖτο» καὶ ἄλλα πολλά.

Ἡ μετάνοια λοιπὸν εἶναι τὸ πρῶτο καὶ τὸ ἔσχατο χρέος κάθε πιστοῦ. Μετάνοια μᾶς χρειάζεται ἐδῶ καὶ τώρα καὶ πρὶν ἀπʼ ὅλα μὲ ὄλη μας τὴν καρδιά, ἀφοῦ τὴν δωρεὰ αὐτὴ τῆς μετανοίας μᾶς τὴν ἔδωσε ὁ ἴδιος ὁ Θεός. Ὅσα ἁμαρτήματα καὶ ἄν διαπράξαμε, πάντοτε ὑπάρχει τὸ μυστήριον τῆς Μετανοίας καὶ τῆς Ἐξομολογήσεως, ποὺ θὰ μᾶς ἐπανασυνδέση μὲ τὸν Θεὸ διὰ τῆς θείας χάριτος. Ὅσο εἴμαστε σʼ αὐτὴν τὴν ζωὴ εἶναι ἀνοιχτὲς οἱ πόρτες τῆς μετανοίας. Ἄς προχωρήσουμε λοιπὸν νὰ περάσουμε ὅλοι ἀπʼ αὐτὴν τὴν πόρτα τοῦ ἐλέους, καὶ θὰ εἴμαστε σίγουροι ὅτι κάποια μέρα θὰ βρεθοῦμε κοντὰ στὸν Θεὸ μέσα στὴν Βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

Πῶς πρέπει νὰ γίνεται ἡ Ἐξομολόγησι καὶ μὲ ποιές προὑποθέσεις οἱ ἁμαρτίες μας συγχωροῦνται πλήρως, θὰ τὸ ἀκούσουμε μὲ τὰ χαρακτηριστικὰ λόγια τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ ἀπὸ τὴν Δ΄Διδαχή του.

«Ἄν θέλετε νὰ ἰατρεύσετε τὴν ψυχή σας, τέσσαρα πράγματα σᾶς χρειάζονται. Κάμνομεν μίαν συμφωνίαν; Ἀπὸ τὸν καιρὸν ὁποὺ ἐγεννήθητε ἕως τώρα ὅσα ἁμαρτήματα ἐπράξατε νὰ τὰ πάρω ἐγὼ εἰς τὸν λαιμόν μου... Καὶ τί θὰ τὰ κάμω; Ἔχω μίαν καταβόθραν καὶ τὰ ρίχνω μέσα. Ποία εἶναι ἡ καταβόθρα; Εἶναι ἡ εὐσπλαχνία τοῦ Χριστοῦ μας, ...ὅταν θέλετε νὰ ἐξομολογῆσθε, τὸ πρῶτον θεμέλιον εἶναι... νὰ συγχωρῆτε τοὺς ἐχθρούς σας...

[Δεύτερον] εἶναι νὰ εὑρίσκετε πνευματικὸν καλόν, γραμματισμένον, ἐνάρετον, νὰ ἐξομολογῆσθε καὶ νὰ λέγετε ὅλα σας τὰ ἁμαρτήματα. Νὰ ἔχῃς 100 ἁμαρτίας καὶ νὰ εἰπῇς τὰς 99 εἰς τὸν πνευματικὸν καὶ μίαν νὰ μὴ φανερώσῃς, ὅλες σου ἀσυγχώρετες μένουν. Καὶ ὅταν κάμνῃς τὴν ἁμαρτίαν, τότε πρέπει νὰ ἐντρέπεσαι, καὶ ὅταν ἐξομολογῆσαι, πρέπει μὴν ἔχῃς καμμίαν ἐντροπήν... Διὰ τοῦτο, χριστιανοί μου, ὅταν ἐξομολογῆσθε, νὰ λέγετε ὅλα σας τὰ ἁμαρτήματα καθαρά. Καὶ πρῶτον νὰ εἰπῇς τοῦ πνευματικοῦ σου˙ Πνευματικέ μου, θὰ κολασθῶ, διότι δὲν ἀγαπῶ τὸν Θεὸν καὶ τοὺς ἀδελφούς μου μὲ ὅλην μου τὴν καρδίαν ὡσὰν τὸν ἑαυτόν μου. Καὶ νὰ εἰπῇς ἐκεῖνα ὅποὺ σὲ τύπτει ἡ συνείδησίς σου˙ ἤ ἐφόνευσες ἤ ἐπόρνευσες ἤ ὅρκον ἔκαμες ψεύματα ἤ τοὺς γονεῖς σου δὲν ἐτίμησες καὶ τὰ ὅμοια...

[Τρίτον] εἶναι, ὡσὰν ἐξομολογηθῇς θὰ σὲ ρωτήσῃ ὁ πνευματικός˙ Διατί, παιδί μου, νὰ κάμῃς αὐτὰ τὰ ἁμαρτήματα; Σὺ νὰ προσέχῃς νὰ μὴν κατηγορήσῃς ἄλλον, ἀλλὰ τὸν ἑαυτόν σου καὶ νὰ εἰπῇς˙ Αὐτὰ τὰ ἔκαμα ἀπὸ τὴν κακήν μου προαίρεσιν. Βαρὺ εἶναι νὰ κατηγορήσῃς τὸν ἑαυτόν σου; - Ὄχι...

[Τέταρτον] ὅταν σοῦ δώσῃ ἄδειαν ὁ πνευματικὸς καὶ ἀναχωρήσῃς, νὰ ἀποφασίσῃς μὲ στερεὰν γνώμην καὶ ἀπόφασιν καλύτερα νὰ χύσῃς τὸ αἷμα σου, παρὰ νὰ ἁμαρτήσῃς...

Αὐτὰ τὰ τέσσαρα εἶναι τὰ ἰατρικά σου, καθὼς εἴπομεν. Τὸ πρῶτον εἶναι νὰ συγχωρήσῃς τοὺς ἐχθρούς σου˙ τὸ δεύτερον εἶναι νὰ ἐξομολογῆσαι καθαρά˙ τὸ τρίτον εἶναι νὰ κατηγορῆτε τὸν ἑαυτόν σας˙ τὸ τέταρτον νὰ ἀποφασίζετε νὰ μὴν ἁμαρτάνετε πλέον. Καὶ ἄν ἠμπορῆτε, νὰ ἐξομολογῆσθε καθʼ ἑκάστην˙ εἰ δὲ καὶ δὲν ἠμπορεῖτε καθʼ ἡμέραν [ἐννοεῖ ἐδῶ ὁ ἅγιος ἀδυναμίαν καθημερινῆς ἐξομολογήσεως, ἄν δὲν ὑπάρχη ἐξομολόγος στὴν κοντινὴ περιοχή, ἤ ἄν ὁ ὑπάρχων δὲν ἐπαρκῆ γιὰ τὴν συχνὴ ἐξομολόγησι ὅλων τῶν πιστῶν], ἄς εἶναι μίαν φορὰν τὴν ἑβδομάδα καὶ μίαν φορὰν τὸν μῆνα ἤ τὸ ὀλιγώτερον τέσσαρας φορὰς τὸν χρόνον. Καὶ συνηθίζετε τὰ τέκνα σας ἀπὸ μικρὰ εἰς τὸν καλὸν δρόμον, νὰ ἐξομολογοῦνται. Ἐκεῖνα ὁποὺ σᾶς δίδουν οἱ πνευματικοί, σαρανταλείτουργα, μετανοίας, νηστείας καὶ ἄλλα, δὲν εἶναι ἰατρικά, ἀλλὰ διὰ νὰ μὴν τύχῃ καὶ πέσετε ἄλλην φορὰν εἰς τὴν ἁμαρτίαν. Καὶ ὅστις τὰ βάλῃ μέσα εἰς τὴν καρδίαν του αὐτὰ τὰ τέσσαρα, νὰ ἀποθάνῃ ἐκείνην τὴν ὥραν, σώνεται˙ εἰ δὲ χωρὶς αὐτά, χιλιάδες καλὰ νὰ κάμῃ, εἰς τὴν κόλασιν πηγαίνει».

«ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΙΣ»