Ο Διάλογος, Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου, τόμος Α΄Κεφ. 6- Εισαγωγικά κεφάλαια,

Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Α΄) ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

 

Ο διάλογος είναι το καλύτερο μέσον για να επιτευχθεί ο σκοπός της αγωγής, η συνάντηση δηλαδή δύο ψυχών, δύο καρδιών. Ο λόγος εναλλασσόμενος ανάμεσα σε δύο ανθρώπους βοηθεί, ώστε να κατανοήσει και να πλησιάσει ο ένας τον άλλον. Κατά τον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο, «ότι είναι για το σώμα οι εναγκαλισμοί, είναι για την ψυχή η επικοινωνία με λόγια» (MG 61.491)

Ο διάλογος είναι δείγμα αγάπης. αλλά και αυξάνει την αγάπη (ό.π.). Είναι αυτονόητη η α ν α γ κ α ι ό τ η τ α  του διαλόγου, εφόσον είναι το καλύτερο μέσον, για να πείσουμε τα παιδιά (MG 51,330), το καλύτερο όργανο για τη μετάδοση γνώσεων, βιωμάτων και εμπειριών. Αλλ’ ο διάλογος έχει και θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή  δ ύ ν α μ η.  Όσοι διαλέγονται με ενάρετους και ευσεβείς ανθρώπους, και ιδιαίτερα με φωτισμένους πνευματικούς («γέροντες»), «απολαμβάνουν τη δική τους πνευματική ευωδία και την άριστη συμπεριφορά» και «καρπώνονται μεγάλη ωφέλεια» (MG 53,49-50,280)

Τα εμπόδια στη διεξαγωγή ενός αποτελεσματικού διαλόγου είναι:

-Η εξουσιαστικότητα και το προστατευτικό ύφος (MG 60,236. 61,199. 62,673), που αποξενώνουν τον συνομιλητή μας.

-Η υπερηφάνεια, η οποία απωθεί το παιδί και ιδιαίτερα τον έφηβο. «Ο Θεός είναι ταπεινός και ο άνθρωπος υπερήφανος… Ο Πλάστης μιλάει ταπεινά και η λάσπη (ο αμαρτωλός και αδύνατος άνθρωπος) συζητάει σαν βασιλιάς» (MG 50,722)

-Οι θόρυβοι και οι θορυβώδεις τόποι, γιατί διακόπτουν και τη συζήτηση και την ησυχία, στοιχεία απαραίτητα, για να επέλθει η επιδιωκόμενη συνεννόηση (MG 57,223. 54,670. 59,447)

-Η άσκηση, διαμέσου του διαλόγου, βίας και καταναγκασμού (MG 59,73).

-Η ανυπομονησία (MG 49,171)

-Η επιθετικότητα και η αποθηρίωση (MG 59,156)

-Οι απειλές και οι βρισιές (MG 47,323)

-Ο θυμός (MG 58,732). «Όπως ακριβώς στη θαλασσοταραχή επικρατεί πολύς θόρυβος και ακούγονται δυνατές κραυγές, και δεν θα μπορούσε να βρει κανείς τον καιρό να φιλοσοφήσει, έτσι ακριβώς και όταν επικρατήσει ο θυμός. Αν λοιπόν πρόκειται η ψυχή να πει κάτι φιλοσοφημένο ή να διαπαιδαγωγηθεί, πρέπει προηγουμένως να βρει την ηρεμία της» (MG 60,138-139-ΕΠΕ 15,494).

Όσον αφορά το π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο  του διαλόγου ο Χρυσόστομο συμβουλεύει:

-«Να κάνουμε διάλογο για τέτοια θέματα, που κι αυτούς που ακούνε να ωφελήσουν πολύ και μας θα απαλλάξουν από κάθε κατηγορία» (ΕΠΕ 30,462), ότι δεν επράξαμε το καθήκον μας.

-Οι γονείς να διαλέγονται με τα παιδιά τους «για την αγνότητα» και τη «σεμνότητα», και την «καταφρόνηση των χρημάτων και της δόξας», και «για τις θείες εντολές που περιέχονται μέσα στην Αγία Γραφή» (ΕΠΕ 30,638)

-Οι νέοι «ας διαλέγονται πάντοτε για το Θεό» για την ουρανία φιλοσοφία» (ΕΠΕ 30,648). Αυτά που εθεωρούντο τότε από τον Χρυσόστομο ως βασικά για τον διάλογο και την αγωγή, σήμερα μπήκαν στο περιθώριο. Έτσι εξηγείται η κ ρ ί σ η  της Παιδείας, της νεολαίας και του ανθρωπισμού γενικότερα που παρατηρείται στην εποχή μας.

 

Β΄) ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

 

Ο διάλογος, για να επιτύχει, πρέπει να ακολουθεί ορισμένους κ α ν ό ν ε ς. Οι κανόνες αυτοί κατά το Χρυσόστομο είναι:

-Ο έλεγχος να ακολουθείται από διάλογο και μάλιστα η πιο διάλογο. «Οι γιατροί επιθέτουν πρώτα φάρμακα δραστικά και, όταν ανοίξει η πληγή, χρησιμοποιούν φάρμακα που ανακουφίζουν τον πόνο» (MG 53,62).

-Η απλότητα και η ταπείνωση του δασκάλου διευκολύνει το διάλογο με τους μαθητές, αλλά και με τα παραστρατημένα άτομα (MG 59,89,191. 60,654). Ο Χρυσόστομος, σχολιάζοντας τα λόγια του Απ. Παύλου: «Είμαστε καύχημά σας, όπως ακριβώς και σείς είσθε δικό μας καύχημα» (Β΄ Κορ. α΄ 14), γράφει: «Εδώ πάλι δείχνει το μέγεθος της ταπεινοφροσύνης του. Διότι δε διαλέγεται σαν δάσκαλος με μαθητές, αλλά σαν μαθητής με ισότιμους μαθητές, εξισώνοντας έτσι το λόγο το δικό του με τον λόγο των μαθητών του» (MG 61,407).

-Με τους ευέξαπτους νεαρούς, με τά δύστροπα άτομα και με τους εχθρούς μας θα διαλεγόμαστε με πραότητα, ανεκτικότητα και υποχωρητικότητα. Την επιθετικότητά τους θα την αντιμετωπίζουμε την πειθώ και την επιείκεια (MG 58,732. 60,139,236). Αν εξαγριωθούμε, θα κάνουμε τον κακότροπο περισσότερο απείθαρχο (MG 59,156). «Μετά επιεικείας αυτοίς διαλεγώμεθα ουδέν επιεικείας και πραότητος ισχυρότερον» (MG 48,708).

-Όταν πρόκειται να συζητήσουμε για σπουδαία θέματα, είναι ανάγκη να απομακρυνόμαστε από τους θορύβους και να αποσυρόμαστε σε ήσυχους τόπους (MG 57,223. 59,447). «Ατάραχος η διάλεξις (ο διάλογος) και αθόρυβος η διδασκαλία,… ουδενός ημών την ακοή ενοχλούντος θορύβου» (MG 54,670).

-Ο διάλογος διεγείρει το ενδιαφέρον και ελκύει, όταν αναφέρεται σε επίκαιρα και φλέγοντα θέματα (MG 57,65). «Ο δάσκαλος, όταν συνομιλεί με ένα παιδί, θαυμάζει σε πολλά σημεία όσα θαυμάζει και εκείνο» και έτσι το προσελκύει κοντά του (MG 62,262).

-Ο δάσκαλος, που κατά την διεξαγωγή του διαλόγου είναι συγκαταβατικός στις αδυναμίες των μαθητών του, μπορεί σιγά-σιγά να τους μυήσει σε ανώτερα πνευματικά θέματα (MG 55,389. 59,158).

-Πρέπει να διαλεγόμαστε με όλους χωρίς διάκριση (MG 55,300).

-Με τους αντιφρονούντες θα διαλεγόμαστε με μεγάλη επιείκεια, καλοσύνη και η μακροθυμία, αλλά και με σταθερότητα, για να μπορέσουμε να τους απαλλάξουμε από την πλάνη. «Η γλώσσα μας να προφέρει τα λόγια ήσυχα και με επιείκεια» (ΕΠΕ 30,420,462. MG 53,72. 60,118,236. 53,73).

-Όποιος διαλέγεται, πρέπει να διαθέτει αυθεντία, αν θέλει να γίνει εισακουστός (MG 59,412).

-Για σπουδαία προσωπικά θέματα ο δάσκαλος πρέπει να διαλέγεται ιδιαιτέρως με τους μαθητές (MG 59,447. ΕΠΕ 35,542).

-Θα ελκύσουμε και θα κερδίσουμε εκείνους με τους οποίους συζητούμε, με την πειθώ και την ευεργεσία και όχι με τη βία και την καταπίεση (MG 59,73). Ο εκπαιδευτικός, που συνομιλεί με τους μαθητές του, δεν πρέπει να λησμονεί ότι απευθύνεται σε ελεύθερους ανθρώπους… και όχι σε υπηρέτες. Θα τους μεταχειρίζεται λοιπόν σαν να έχει να κάμει «με γνήσια παιδιά του» (MG 62,241).

-Οι παρατηρήσεις του δασκάλου μπορεί να ευθύνονται διαλογικά και ανώνυμα σ’ όλους τους μαθητές και να αποβλέπουν στη θεραπεία των αδυναμιών τους. Εναπόκειται στον κάθε μαθητή «να πάρει το κατάλληλο για την αρρώστια του φάρμακο» (MG 59,138).

-Ο άρχοντας, «εκείνα που είναι πιεστικά και ενοχλητικά, πρέπει να τα αφήνει να τα διαχειρίζονται άλλοι και αυτός να συζητεί και να διαπραγματεύεται με τρόπο περισσότερο ήπιο και φιλάνθρωπο» (MG 60,240).

-Όταν διαλεγόμαστε με αρχάριους και αδύνατους, δεν πρέπει να τους παρουσιάζουμε από την αρχή όλες τις δυσκολίες της πνευματικής ζωής, γιατί θα φοβηθούν και θα φύγουν (MG 49,166-167).

-Στις συζητήσεις μας να περιμένουμε να ακούσουμε και της άλλης πλευράς τα επιχειρήματα, γιατί μόνον τότε θα εκφέρουμε αμερόληπτη κρίση και δε θα σφάλλουμε στη διεύρυνση της αλήθειας (MG 52,461).

-Όταν αντιμετωπίζουμε διεστραμμένους ανθρώπους, δε θα τους ωφελήσουμε, αν από αδυναμία διακόψουμε το διάλογο μαζί τους (MG 62,561).

-Στους μαθητές που ατακτούν, δυστροπούν και αντιδρούν θα λέμε λίγα. Περισσότερα θα λέμε στους γονείς τους, που είναι οι φυσικοί παιδαγωγοί τους και γνωρίζουν καλά το χαρακτήρα και τις συνήθειές τους, για να λάβουν τα μέτρα τους. Ο γιατρός στον άρρωστο λέει λίγα, ενώ τα σχετικά με τα φάρμακα, τη διατροφή και τη θεραπεία αναφέρεται στους συγγενείς του αρρώστου (MG 50,674).

-Πρέπει «να τα συζητούμε όλα με θάρρος και ειλικρίνεια… και να μην παραποιούμε ούτε να κρύβουμε τίποτα από φόβο» (MG 61,491).

-Όταν θέλουμε να κλονίσουμε τη γνώμη που έχει αποκρυσταλλώσει κάποιος και να τον πείσουμε για την ορθότητα της αντίθετης άποψης, δεν πρέπει να υποστηρίζουμε κατ’ ευθείαν την αντίθετη γνώμη. Δεν θα τη δεχτεί ο συνομιλητής μας, για να μη γελοιοποιηθεί μπροστά στους ομοϊδεατές του. Θα χρειαστούν λοιπόν προηγουμένως άλλα λόγια και επιχειρήματα έως ότου τον πείσουμε για την ορθότητα της δικής μας απόψεως (MG 61,309).

-Ο έπαινος και ο φιλικός τρόπος προς τον ένοχο συνομιλητή μας, τον ενθαρρύνει να παραδεχθεί το σφάλμα του (MG 61,199). Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, όταν συζητούμε με νέους ανθρώπους, και συνήθως είναι υπερβολικά εύθικτοι και εριστικοί: «Ου μετ’ απειλής και ύβρεως,… αλλά μετά κολακείας κι προσηνείας πολλής προς τα παιδία διαλεξόμεθα» (MG 47,323). (Να διαλεγόμαστε με τα παιδιά όχι με απειλές και βρισιές, αλλά με το καλόπιασμα και με πολλή καταδεκτικότητα).

-Μπορούμε να αρνηθούμε το διάλογο, όταν έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους που διέπραξαν μεγάλες ατιμίες, για να δείξουμε την αποδοκιμασία μας προς τις πράξεις τους και να τους βοηθήσουμε έτσι να μετανοήσουν και να συνέλθουν. Αυτή τη στάση ετήρησε ο Απ. Παύλος απέναντι στον Κορίνθιο Χριστιανό, που συζούσε παράνομα με τη μητρυιά του (Α΄Κορ. ε΄ Ι-Β΄ Κορ. β΄ 8), στάση που είχε ως αποτέλεσμα τη μετάνοια του ενόχου (MG 61,122).

-Όταν διαλεγόμαστε με τους ενόχους, μπορούμε σ’ ορισμένες περιπτώσεις να χρησιμοποιούμε ύφος αυστηρό (MG 61,115). Ο δάσκαλος επιβάλλεται να συζητεί με αυστηρότητα με τους μαθητές, όταν πρόκειται με τον τρόπο αυτό να τους διορθώσει (MG 61,611).

-Να διαλεγόμαστε με υπομονή και χωρίς να δυσανασχετούμε. «Αν δεν πείσεις σήμερα, θα πείσεις αύριο κι αν δεν τους πείσεις όλους, θα μπορέσεις να πείσεις τους λίγους από τους πολλούς» (ΕΠΕ 23,570. MG 60,289. 61,30). Χρειάζεται υπομονή ιδιαίτερα, όταν διαλεγόμαστε με αιρετικούς. Θα συζητήσουμε μαζί τους με καλοσύνη και επιείκεια, όπως ακριβώς κάνουμε με εκείνους που είναι παράφρονες… «Μην εγκαταλείψεις τη θεραπεία αγαπητέ, έστω κι αν σε βρίζουν, έστω κι αν σε κλωτσούν, έστω κι αν σε φτύνουν» (MG 48,718). Τους ανυπότακτους, τους φλύαρους και τους λαοπλανούς, αν δε μπορούμε να τους πείσουμε, να τους αποστομώνουμε προς ωφέλεια των άλλων (MG 62,673).

-Άσχετα με το αποτέλεσμα του διαλόγου, θα αμειφθούμε από το Θεό, εφόσον επράξαμε το καθήκον μας. «Οι Απόστολοι δεν έπεισαν όλους τους ανθρώπους,… αλλά διαλέχτηκαν με όλους και πήραν μισθό… Διότι ο Θεός συνηθίζει να απονέμει τα στεφάνια όχι ανάλογα με το αποτέλεσμα, αλλά ανάλογα με τη διάθεση (MG 61,30).

-Οι γονείς και οι δάσκαλοι πρέπει να κάνουν πολύ μεγάλη υπομονή στο διάλογο. Με το διάλογο εμείς μορφώνουμε τα παιδιά και τα παιδιά μορφώνουν εμάς (M. Buber), προσφέρουμε και δεχόμαστε. Επομένως οι γονείς οι δάσκαλοι θα ακούνε με υπομονή και προσοχή τις απόψεις των παιδιών, έστω κι αν έχουν άδικο. Το κακό είναι ότι οι γονείς και δάσκαλοι μιλάμε και όταν πρέπει να ακούμε. Αυτό βέβαια δε δείχνει εξυπνάδα, γιατί, μη αφήνοντας το παιδί ή τον μαθητή μας να εκφραστεί, χάνουμε την ευκαιρία να διαγνώσουμε τον χαρακτήρα και την ψυχική του κατάσταση.

-Τα νεαρά άτομα πρέπει να αισθάνονται, ότι σεβόμαστε την ελευθερία τους και ότι δεν πρόκειται να τους επιβάλουμε τις απόψεις μας. Είναι συγκινητικά τα λόγια που ο Χρυσόστομος θέτει στο στόμα του πατέρα ενός μεγάλου παιδιού: «Εγώ αυτά σε προτρέπω και σε συμβουλεύω είναι όμως δικό σου θέμα αν θα πειστείς. Δεν σε καταναγκάζω ούτε σε βιάζω, αλλά σε αφήνω ελεύθερο να πάρεις μόνος σου για κάθε πρόβλημα σου τις αποφάσεις σου» (MG 61,380 ε΄. ΕΠΕ 18^Α,764).

-Στους συνομιλητές μας να απαντούμε ανάλογα με τη διάθεσή τους (MG 58,662). Όταν δίνουμε στους συνομιλητές μας την ευκαιρία να εξωτερικεύσουν τον εσωτερικό τους κόσμο, μπορούμε ευκολότερα να διαπιστώσουμε ποια στάση μας θα τους ωφελήσει(MG 58,619).

 

Γ΄ Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΘΕΟ

 

Ο Κύριος εδίδαξε στην επί του όρους ομιλία Του, ότι, όταν πρόκειται να συνομιλήσουμε με το Θεό, πρέπει να αποσυρόμαστε στο πιο ήσυχο δωμάτιο του σπιτιού μας και να κλείνουμε καλά την πόρτα πίσω μας, ώστε να μη μας ενοχλήσει τίποτε, ούτε άνθρωπος, ούτε θόρυβος, ούτε ξένος προς την προσευχή λογισμός. Ο Χρυσόστομος γράφει: «Να πλησιάζουμε το Θεό και να διαλεγόμαστε μαζί Του μόνοι προς Μόνον, ενώπιος ενωπίω. Διότι, αν, όταν έχουμε να συζητήσουμε κάτι σπουδαίο με τους φίλους μας, τους παίρνουμε ιδιαιτέρως και έτσι διαλεγόμαστε, πολύ περισσότερο πρέπει να το κάνουμε αυτό, όταν πρόκειται για διάλογο με το Θεό» (ΕΠΕ 35,542). Και συνεχίζει: «Σήκωσε το βλέμμα σου στον ουρανό και σκέψου σε ποιόν απευθύνεται ο λόγος σου. Αν κάποιος συνομιλεί με άνθρωπο που είναι ανώτερος σε κοινωνική θέση,… οπωσδήποτε επιστρατεύει τις δυνάμεις του και παρακινεί την ψυχή του να είναι άγρυπνη. Αν λοιπόν καταλάβουμε πολύ περισσότερο εμείς ότι διαλεγόμαστε με τον Κύριο των Αγγέλων, θα έχουμε απ’ αυτό αρκετή παρακίνηση, για να προσέχουμε τον εαυτό μας (MG 55,527).

Εφόσον η προσευχή «ε ί ν α ι  δ ι ά λ ο γ ο ς  μ ε  τ ο  Θ ε ό» είναι «μέγα αγαθόν», γιατί απολαμβάνει κανείς απ’ αυτή πάμπολλα αγαθά (MG 53,280).

Όταν συνομιλούμε με τον Θεό, πρέπει να δείχνουμε επιείκεια και πραότητα προς τους αδερφούς μας (MG 58,517).

 

Δ΄) Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

 

Ο ιερός Πατήρ, για να δείξει τη μεγάλη τιμή που κάνει ο Θεός στον άνθρωπο, υπενθυμίζει το χωριό του Προφήτη Ησαΐα, α΄ 18: «Δεύτε, και διαλεχθώμεν, λέγει Κύριος» (Ελάτε να συνομιλήσουμε, λέγει ο Κύριος). Μας καλεί σε συνομιλία, για να θεραπεύσει την ψυχή μας και να μην αφήσει «ούτε ίχνος, ούτε σημάδι από την πληγή της ψυχής μας», την οποία κάνει λευκή σαν το χιόνι(MG 49,344).

Για να τονίσει την άπειρη συγκατάβαση του Χριστού, που ήρθε στη γη, για να συνομιλήσει με τον άνθρωπο, γράφει: «Σκέψου από πού ήρθα και που συζητώ μαζί σου. Έχω για θρόνο τον ουρανό και όμως στέκομαι στη γη και σου μιλάω» (MG 50,722). «Ο Θεός δε συνομιλεί με ένα και δύο, αλλά με ολόκληρο το λαό» (MG 55,300). Την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης συνομιλούσε με τον Ιουδαϊκό λαό δια μέσου των Πατριαρχών και των Προφητών. Όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου «ελάλησεν ημίν εν Υιώ» (Εβραίους α΄2). Συνομιλεί με τον Αβραάμ (Γεν.18,17), «όπως ακριβώς διαλέγεται ο άνθρωπος προς τον συνάνθρωπό του, δείχνοντας σε εμάς πόσης τιμής αξιώνονται από το Θεό οι ενάρετοι άνθρωποι» (MG 54,387,582).

Συνομιλεί με τον Αδάμ και μετά την πτώση, παρόλο που έκαμε παρακοή στην εντολή Του (MG 48,929. 54,582).

Συνομιλεί με τον Κάιν και τον επιπλήττει (MG 54,582).

Διαλέγεται με γλυκύτητα σαν φίλος με φίλο «είδες υπερβολική αγαθότητα; Έτσι τώρα κι εμείς πρέπει να κάνουμε και να μιμούμαστε τον Κύριό μας» (MG 59,231).

Ο Θεός διαλέγεται μαζί μας, χωρίς να αποκάμνει (MG 58,581). «Ο Χριστός διαλεγόταν και σαν άνθρωπος και σαν προφήτης» (MG 59,440). Δε συνομιλεί μόνον με τους μαθητές Του, αλλά με όλο το λαό και δεν αρνείται το διάλογο ούτε στους τελώνες, ούτε στην πόρνη, ούτε στη Σαμαρείτιδα (MG 59,191), ούτε στο Νικόδημο, ούτε στους Φαρισαίους. Διαλέγεται ακόμη και με τον προδότη Ιούδα με μεγάλη επιείκεια και πραότητα και προσπαθεί να τον σώσει (MG 58,732). Κατά τη συζήτηση «συγκαταβαίνει προς την αδυναμία του ακροατή, για να μπορέσει σιγά-σιγά να τον εξυψώσει» (MG 59,158).

Αλλά και σήμερα ο Θεός «διαλέγεται μαζί μας κάθε μέρα, και παρόλο που δεν υπακούμε στις εντολές Του, εν τούτοις δεν διακόπτει τη συνομιλία» (MG 49,171). Η συνομιλία Του με τον άνθρωπο γίνεται δια μέσου των σελίδων της Αγίας Γραφής, δια μέσου της Εκκλησίας και των κηρύκων της, δια μέσου των σύγχρονων αγίων, δια μέσου της φύσεως, που διαλαλεί τα έργα Του, δια μέσω των ευεργεσιών Του, δια μέσου των δοκιμασιών του βίου, αλλά μερικές φορές και σε έκτακτες υπερφυσικές ενέργειες.

Ο Θεός, επειδή είναι φιλάνθρωπος, δεν εκβιάζει τον άνθρωπο να Τον ακολουθήσει, «αλλά ελκύει και κερδίζει όλους εκείνους, που το επιθυμούν, με την πειθώ και την ευεργεσία» (MG 59,73).

 

Ε΄) Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ

 

Ο μεγάλος Ιεράρχης θεωρεί ως απαραίτητη προϋπόθεση της επιτυχίας του διαλόγου με τους άλλους τον ειλικρινή διάλογο με τον εαυτό μας, που οδηγεί στην αυτογνωσία και την κάθαρση από τα πάθη. Ιδού το σχετικό κείμενο του: «Αν με την προσπάθειά μας μπορούμε να πνίξουμε ακόμη και ελέφαντες και άγρια άλογα, πολύ περισσότερο μπορούμε να πνίξουμε τα πάθη, που φωλιάζουν μέσα μας… Δυστυχώς ποτέ δε μελετήσαμε αυτήν την τέχνη. Ποτέ σε καιρό αργίας… δε διαλεχθήκαμε με τον εαυτό μας… Θα έπρεπε να σιωπούμε, θα έπρεπε να μην ασχολούμαστε με καμία υπόθεση, ούτε να μιλάμε, έως ότου μπορέσουμε να εξημερώσουμε το θηρίο, που φωλιάζει μέσα μας» (MG 60,220).  Δυστυχώς «κανείς δεν συνδιαλέγεται με τον εαυτό του, αλλά όλοι γίνονται αυστηροί εξεταστές των ξένων υποθέσεων» (MG 62,253).

Και το αποτέλεσμα αυτής της τακτικής; Αντί ο διάλογος να ενώνει τις ψυχές, πικραίνει, χωρίζει και αποξενώνει. Αν, αντίθετα, διαλεγόμαστε με τον εαυτό μας και πολεμούμε συνεχώς τις πονηρές επιθυμίες μας, θα ανάψουμε μέσα στην ψυχή μας στο θείο έρωτα (MG 61,472), οπότε είναι εύκολο να συναντηθούμε και με τον πλησίον μας. Η θεογνωσία οδηγεί εντελώς φυσικά και στην ετερογνωσία.

 

Κεφ. 6- Εισαγωγικά κεφάλαια, Ο Διάλογος, (σελ. 80-87), Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου, τόμος Α΄, Αγαθότητα-Αχαριστία, Βασιλείου Δ. Χαρώνη με συνεργασία Ουρανίας Α. Λαναρα, Αθήνα 1993.