Ε΄ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ

 

ΜΕΓΑΣ ΚΑΝΩΝ

Ἡ πέμπτη ἑβδομάδα τῶν νηστειῶν εἶναι πολὺ σημαντικὴ διότι περιέχει τὴν θαυμαστὴ ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Κανόνος καὶ τὴν ἀκολουθία τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου. Καὶ ἐνῶ σὲ κάθε μία ἀπὸ τὶς προηγούμενες ἑβδομάδες προβλέπονται δύο Προηγιασμένης θεῖες λειτουργίες, τὴν πέμπτη ἑβδομάδα προγραμματίζονται τρεῖς. Ἀπὸ αὐτὰ καταλαβαίνετε ὅτι ἡ ἑβδομάδα αὐτὴ ἔχει μία ἰδιαίτερη βαρύτητα.

Ἡ ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Κανόνος γίνεται τὴν Τετάρτη ἑσπέρας μαζὶ μὲ τὴν ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἀποδείπνου. (Μπορεῖ ὅμως νὰ γίνη καὶ τὴν Πέμπτη τὸ πρωΐ, ὄχι μὲ τὴν ἀκολυθία τοῦ Ἀποδείπνου, ἀλλὰ τοῦ Ὄρθρου).

Τί εἶναι ὁ Μέγας Κανών;

Κανόνας, στὴν λειτουργικὴ γλῶσσα, εἶναι πολλὰ τροπάρια χωρισμένα σὲ ἐννέα ὁμάδες καὶ ἡ κάθε ὁμάδα λέγεται ᾠδή. Συνήθως τὰ τροπάρια τῆς κάθε ᾠδῆς εἶναι τέσσερα, ὑπάρχουν ᾠδὲς μὲ πέντε ἢ ἕξι τροπάρια, δηλαδὴ ὅλος ὁ κανόνας ἔχει περίπου 50 μὲ 60 τροπάρια. Ὁ Μέγας Κανὼν ἔχει στὸ σύνολό του 276 τροπάρια. Γι’ αὐτὸ καὶ λέγεται Μέγας Κανών.

Ποιητὴς τοῦ Μ.Κ. εἶναι ὁ ἅγιος Ἀνδρέας ἐπίσκοπος Κρήτης ὁ Ἰεροσολυμίτης, τὰ Ἰεροσόλυμα εἶναι ὁ τόπος καταγωγὴς τους. (Γράφατε καὶ διαβάζατε ὅλοι Ἱεροσόλυμα μὲ δασεῖα. Τὸ σωστὸ εἶναι μὲ ψιλὴ Ἰεροσόλυμα). Ἦταν ἄριστος γνώστης τῆς Ἁγίας Γραφῆς – Παλαιᾶς καὶ Καινῆς -. Ἐντόπισε καὶ ἀνέδειξε πρόσωπα καὶ γεγονότα Ἁγιογραφικὰ καὶ τὰ ἔβαλε μέσα στὰ τροπάρια. Νὰ ἀποφύγουμε τὰ κακὰ παραδείγματα καὶ νὰ μιμηθοῦμε τὰ ἁγιασμένα.

Στὶς ὀκτὼ πρῶτες ᾠδὲς ἐξαντλεῖ τὰ θέματα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καὶ στὴν Θ΄, τὴν τελευταία, τὰ θέματά του εἶναι ἀπὸ τὴν Καινὴ Διαθήκη.

Γιὰ παράδειγμα γράφω δύο τροπάρια ἀπὸ τὴν ἐνάτη ᾠδή ·

«Μωσέως παρήγαγον, ψυχὴ τὴν κοσμογένεσιν, καὶ ἐξ ἐκείνου, πᾶσαν ἐνδιάθετον, γραφὴν ἱστοροῦσάν σοι, δικαίους καὶ ἀδίκους, ὧν τοὺς δευτέρους ὦ ψυχή, ἐμιμήσω, οὐ τοὺς πρώτους, εἰς Θεὸν ἐξαμαρτήσασα».

 Ἀπὸ τὴν κοσμογένεσι δηλαδὴ τὰ βιβλία ποὺ ἔγραψε ὁ Μωυσής καὶ στὰ ὁποῖα περιγράφει τὴν δημιουργία καὶ τὴν πλάσι τοῦ ἀνθρώπου, ἔβγαλα κάθε ἱστορία ποὺ σοῦ μιλάει γιὰ δικαίους καὶ ἀδίκους, καὶ μᾶς τὴν παρουσιάζει. Ἀπὸ αὐτοὺς ψυχὴ μου μιμήθηκες τοὺς δεύτερους ὄχι τοὺς πρώτους, ἐφ’ὅσον ἁμάρτησες ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ.

«Τῆς νέας παράγω σοι, Γραφῆς τὰ ὑποδείγματα, ἐνάγοντά σε, ψυχὴ πρὸς κατάνυξιν, δικαίους οὖν ζήλωσον, ἁμαρτωλοὺς ἐκτρέπου, καὶ ἐξιλέωσαι Χριστόν, προσευχαῖς τε καὶ νηστείαις, καὶ ἁγνείᾳ καὶ σεμνότητι».

Τώρα ἀπὸ τὴν Καινὴ βγάζω παραδείγματα, ποὺ σὲ ὁδηγοῦν ψυχή μου σὲ κατάνυξι. Ζήλεψ τοὺς δίκαιους καὶ φύγε μακρυὰ άπὸ τοὺς ἁμαρτωλούς. Καὶ ζήτησε τὸ ἔλεος ἀπὸ τὸν Χριστό μὲ προσευχές καὶ νηστεῖες καὶ ἁγνότητα καὶ σεμνότητα.

Ὅλος ὁ Κανόνας εἶναι ἕνας καθρέπτης τῆς ψυχῆς μας, καὶ γιὰ τὶς πολλὲς μας ἁμαρτίες εἶναι μία ἔντονη πρόσκληση γιὰ μετάνοια καὶ κάθαρσι. Ἕνας φίλος μου, ποὺ τώρα εἶναι Μητροπολίτης, τὸν μετέφρασε καὶ ἔβαλε τίτλο στὸ ἔργο του «Ἀδαμιαῖος θρῆνος», κλάμα τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὶς ἁμαρτίες του.

Τὸν Κανόνα αὐτὸν ἡ Ἐκκλησία μας τὸν χωρίζει σὲ τέσσερα τμήματα. Τὶς τέσσερις πρῶτες ἡμέρες τῆς Τεσσαρακοστῆς (Καθαρὴ Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη καὶ Πέμπτη) στὸ Μεγάλο Ἀπόδειπνο, ποὺ γίνεται, ψάλλει ἀπὸ ἕνα τμῆμα. Καὶ τώρα τὸν ψάλλει ὅλον μαζί στὸ Ἀπόδειπνο τῆς Τετάρτης.

Κοντεύομε στὴν μεγάλη ἑορτή. Χρειαζόμαστε τὴν Μετάνοια. Ὁ Μέγας Κανών μᾶς θυμίζει τὸ καθῆκον μας γιὰ σωστὴ προετοιμασία καὶ ὑποδοχὴ τοῦ ἁγίου Πάσχα. 

   Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ

Τὴν Παρασκευὴ τῆς Ε΄ἑβδομάδος τῶν νηστειῶν ψάλλεται ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος. Δὲν μπαίνω στὸ ἱστορικὸ τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου, ἀλλὰ περιορίζομαι στὴν λειτουργικὴ πλευρά μόνον.

Εἶναι καὶ αὐτὸς ὁ Ὕμνος ἕνα μεγάλο ποίημα ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ 24 τροπάρια, ποὺ λέγονται Οἶκοι. Εἶναι τόσοι οἱ Οἶκοι ὅσα καὶ τὰ γράμματα τοῦ Ἑλληνικοῦ ἀλφαβήτου. Κάθε λοιπὸν οἶκος ἀρχίζει μὲ ἕνα γράμμα, ἀπὸ τὸ Α μέχρι τὸ Ω. Τὰ μονὰ τροπάρια, δηλ. α, γ, ε, κτλ. ἔχουν ἐφύμνιο, ρεφραίμ, τὸ Χαῖρε Νύμφη Ἀνύμφευτε, καὶ τὰ ζυγὰ τροπάρια, δηλ. β, δ.,ζ, κτλ. ἔχουν ἐφύμνιο τὸ Ἀλληλούϊα.

Στοὺς δώδεκα πρώτους Οἴκους καταγράφεται ὅλη ἡ νηπιακὴ ἡλικία τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ξεκινᾶμε ἀπὸ τὸν Εὐαγγελισμὸ μὲ τὴν σύλληψι τοῦ Χριστοῦ στὴν κοιλιὰ τῆς Θεοτόκο, μέχρι τὸν σαραντισμό, ὅταν δηλ. παρουσίασαν τὸν Χριστὸ νήπιο στὸν ναό καὶ τὸν πῆρε στὴν ἀγκαλιά του ὁ πρεσβύτης Συμεών, γεγονὸς ποὺ τὸ ἑορτάζομε τὴν ἡμέρα τῆς Ὑπαπαντῆς. Στοὺς ὑπόλοιπους δώδεκα Οἴκους καταγράφονται οἱ ἀρετὲς, τὰ χαρίσματα καὶ τὰ θαύματα τῆς Θεοτόκου, καὶ σὲ μερικοὺς γίνεται ἀναφορὰ στὸν Κύριό μας.

Ὁ Ὕμνος εἶναι τέλειος ἀπὸ κάθε πλευρά, τόσο ὅσον ἀφορᾶ στὸν στίχο, ὅσο καὶ στὸ περιεχόμενο καὶ τὴν μελωδικότητα. Τὸν θαυμάζουν ὄχι μόνον οἱ ὀρθόδοξοι, ἀλλὰ καὶ οἱ διανοούμενοι ποὺ βρίσκονται ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, οἱ κοσμικοὶ φιλόλογοι, ποιητές, κτλ.

Χωρίζεται σὲ τέσσερις στάσεις. Ἡ 1^η ἀπὸ τὸ Α μέχρι τὸ Ζ. Ἡ 2^η ἀπὸ τὸ Η μέχρι τὸ Μ. Ἡ 3^η ἀπὸ τὸ Ν μέχρι τὸ Σ, καὶ ἡ 4^η ἀπὸ τὸ Τ μέχρι τὸ Ω. Μπορῶ νὰ πῶ ὅτι πρόκειται γιὰ ἕνα παλάτι, γιὰ ἕνα ἐξαίρετο μέγαρο, ποὺ ἔχει τέσσερις ὀρόφους μὲ ἕξι οἴκους, διαμερίσματα, σὲ κάθε ὄροφο. Καὶ στὴν εἴσοδο τοῦ κάθε οἴκου ὑπάρχει ἕνα γράμμα τοῦ ἀλφαβήτου μας.

Κατὰ τὴν μεγάλη Τεσσαρακοστὴ τὸ ἀπόγευμα κάθε Παρασκευῆς ψάλλεται, μαζὶ μὲ τὴν ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἀποδείπνου ὁ Κανόνας «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου …», καὶ  μία ἀπὸ τὶς  τέσσερις στάσεις. Καὶ ὅταν ἔρχεται ἡ Παρασκευὴ τῆς πέμπτης ἑβδομάδος ψάλλεται ὁλόκληρος ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος. Θυμηθεῖτε ὅτι τὶς τέσσερις πρῶτες ἡμέρες τῆς Τεσσαρακοστῆς ψάλλαμε ἀπὸ ἕνα τμῆμα τοῦ Μεγάλου Κανόνος καὶ τὴν Τετάρτη τῆς πέμπτης ἑβδομάδος ψάλλεται ὅλος ὁ Μέγας Κανών. Ἔτσι καὶ οἱ τέσσερις στάσεις τοῦ Ἀκαθίστου ποὺ ἀκούσθηκαν τμηματικὰ τὶς τέσσερις πρῶτες Παρασκευές, κατὰ τὴν Παρασκευὴ τῆς πέμπτης ἑβδομάδος ψάλλεται ὁλόκληρος ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος.

Λέγεται Ἀκάθιστος, διότι ὅταν τὸν πρωτοψάλανε οἱ πιστοὶ στὴν Κωνσταντινούπολι καὶ παρακαλοῦσαν τὸν Θεὸ νὰ τοὺς σώση, ἦσαν ὅλοι ὄρθιοι ὅλη τὴν νύκτα. Λέγεται καὶ ἀκολουθία τῶν Χαιρετισμῶν, διότι ἐπαναλαμβάνεται  ἡ λέξι «Χαῖρε» πάμπολλες φορές καὶ μὲ αὐτὴ τὴν λέξι ἀπευθυνόμαστε οἱ πιστοὶ πρὸς τὴν Θεοτόκο Μαρία, τὴν Παναγία μας. Καὶ σὲ κάθε «Χαῖρε» προσθέτομε λόγο δοξολογίας, εὐχαριστίας, παρακλήσεως, θαυμασμοῦ, ἱκεσίας, γιὰ τὰ ὅσα ἀναρίθμητα δῶρα μᾶς ἔδωσε καὶ μᾶς δίνει ἡ Παναγία.

Δὲν εἶναι ὑπερβολὴ νὰ πῶ ὅτι στὸν Ἀκάθιστο Ὕμνο ἔχομε τόσα νοήματα ποὺ σχεδὸν ὑπάρχει καταγραμμένη ὅλη ἡ ὀρθόδοξη χριστιανικὴ θεολογία. Ὅλη ἡ πίστις μας ἀναδίδεται μέσα ἀπὸ τὰ τροπάρια τοῦ ὐπέροχου αὐτοῦ ὕμνου. Καὶ βεβαίως στὸν ὕμνο αὐτὸ ὑπάρχει καὶ μεγάλη ἀνταπόκρισι στὸν πιστὸ λαό. Οἱ πιστοὶ προσέρχονται στοὺς Χαιρετισμοὺς καὶ παρακολουθοῦν μὲ εὐλάβεια τὸν Ὕμνο ποὺ ἀπευθύνομε στὴν Παναγία μας.

Καί, γιὰ νὰ μὴ σᾶς κουράζω, πᾶμε μὲ συντομία στὴν Κυριακή. Ἡ πέμπτη τῆς Τεσσαρακοστῆς εἶναι ἡ Κυριακὴ τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας. Δὲν σᾶς δίνω λεπτομέρειες ἀπὸ τὸν βίο της. Προβάλλει ἡ Ἐκκλησία μας ἕνα τέλειο παράδειγμα μετανοίας. Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ὅτι πορευόμαστε στὴν περίοδο τῆς Τεσσαρακοστῆς ποὺ εἶναι μία πρόσκλησι μετανοίας καὶ ἐξομο-λογήσεως. Γιὰ νὰ ξεπεράσωμε τοὺς δισταγμούς μας καὶ νὰ καταλάβουμε ὅτι ὁ Θεὸς δέχεται τὸν μετανοοῦντα ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ πλῆθος ἢ τὴν βαρύτητα τῶν ἁμαρτιῶν καὶ συγχωρεῖ τὰ πάντα ἀρκεῖ νὰ μετανοήση εἰλικρινὰ καὶ νὰ ἐξομοληγηθῆ. Παράδειγμα ἡ ὁσία Μαρία, ποὺ δούλεψε στὴν ἁμαρτία δεκαεπτὰ χρόνια, τὰ συγχώρησε ὁ Θεὸς ἐπειδὴ μετανόησε ἀληθινὰ. Τώρα ποὺ φθάνομε στὸ τέλος τῆς Τεσσαρακοστῆς, καὶ λίγο πρὶν ἀπὸ τὸ Πάσχα, πρέπει νὰ τακτοποιήσωμε τὴν ψυχή μας μὲ τὴν μετάνοια, καὶ καθαροὶ ἁμαρτιῶν νὰ πορευθοῦμε πρὸς τὴν μεγάλη ἑορτὴ μας, τὸ Πάσχα.

Κανεὶς νὰ μὴ μείνη ἀνεξομολόγητος καὶ ἀμετανόητος μέχρι τὸ Πάσχα. 

Επιμέλεια : Δημήτριος Π. Ρίζος Δρ Θεολογίας