1η Ἀπριλίου 1955 Ἔναρξη τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνα τῶν Κυπρίων, Ἀρχιμ. Ἐπιφάνιος Κ. Χατζηγιάγκου

 

Εἶναι γεγονὸς ἀδιαμφισβήτητο, ὅτι κάθε σελίδα τῆς μακραίωνης ἑλληνικῆς ἱστορίας, εἶναι γεμάτη μὲ θυσίες καὶ ἡρωϊκὰ κατορθώματα, ποὺ καμμιὰ φυλὴ δὲν ἔχει νὰ παρουσιάσει. Κάθε σπιθαμὴ ἑλληνικῆς γῆς εἶναι ποτισμένη μὲ αἷμα μαρτύρων καὶ ἡρώων, ποὺ ἔπεσαν ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος.

Ὑπάρχει ὅμως μιὰ γωνιὰ τοῦ ἑλληνισμοῦ ποὺ κατέχει θέση ξεχωριστή. Εἶναι ἴσως ἡ πιὸ πολύπαθη καὶ μαρτυρική. Κι αὐτὴ εἶναι ἡ Κύπρος. Γῆ ἑλληνικὴ πάνω ἀπὸ τρεῖς χιλιάδες χρόνια, δόξασε τὴ φυλὴ μὲ τὸν πολιτισμὸ καὶ τοὺς ἀγῶνες της.

Μὲ τὴν ἐξάπλωση τοῦ χριστιανισμοῦ, ἡ Κύπρος δέχεται τὸ κήρυγμα τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τοὺς ἀποστόλους Παῦλο καὶ Βαρνάβα. Ἀναρίθμητοι εἶναι οἱ μάρτυρες καὶ οἱ ὅσιοι τῆς πίστεως ποὺ ἔχει νὰ παρουσιάσει, ὥστε δίκαια νὰ χαρακτηριστεῖ ὡς «ἁγία νῆσος».

 Τὸ ἔτος 1191 μ.Χ. ἀποτελεῖ ἕνα τραγικὸ σταθμὸ στὴν κυπριακὴ ἱστορία. Τὴ χρονιὰ αὐτὴ ἀποκόπτεται μιὰ γιὰ πάντα ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ κορμὸ καὶ ὑποδουλώνετεαι σὲ ἀλλεπάλληλους κατακτητές: Φράγκους, Ἑνετούς, Τούρκους, Ἄγγλους καὶ πάλι σήμερα στοὺς Τούρκους. Ὀκτακόσια χρόνια σκλαβιά! Ποιός μπορεῖ νὰ διηγηθεῖ τὰ μαρτύρια ποὺ πέρασε; Παρ᾿ ὅλ᾿ αὐτὰ κράτησε καὶ συνεχίζει νὰ κρατᾶ ἄσβεστη τὴ φλόγα τῆς πίστεως καὶ τῆς ἀγάπης στὴ μάνα Ἑλλάδα. «Πολλοὺς ἀφέντες ἄλλαξε, δὲν ἄλλαξε καρδιά».

Ἔτος 1878. Ἡ Κύπρος ἀλλάζει κατακτητή. Οἱ Τοῦρκοι τὴν παραχωροῦν στοὺς Ἄγγλους. Ὁ πονεμένος λαὸς πίστεψε πὼς ἡ Ἀγγλία, χώρα πολιτισμένη καὶ χριστιανική, θὰ παραχωροῦσε ἐπιτέλους στὸ πολύπαθο νησὶ  τὴν αὐτοδιάθεση γιὰ νὰ ἐκπληρώσει τὸν προαιώνιο πόθο του, τὴν ἕνωση μὲ τὴ μητέρα Ἑλλάδα.

Σύντομα ὅμως οἱ προσδοκίες διαψεύστηκαν. Ὁ νέος δυνάστης ἀποδείχτηκε σκληρὸς καὶ πιεστικὸς ὅπως καὶ ὁ προηγούμενος. Οἱ προδομένοι ἀκρίτες τοῦ νότου συνειδητοποιοῦν ὅτι μὲ τὴ διπλωματία εἶναι ἀδύνατο νὰ ἐπιτύχουν τὴν ἐκπλήρωση τῶν πόθων τους. Ὡς Ἕλληνες γνωρίζουν πολὺ καλὰ ὅτι ἡ ἐλευθερία δὲν χαρίζεται ἀλλὰ κερδίζεται αἷμα. Ἔτσι παίρνουν τὴ μεγάλη ἀπόφαση: «Ἐλευθερία ἢ θάνατος»…

Ἡ προπαρασκευὴ τοῦ ἀγῶνα ἀρχίζει. Στὸ πολιτικὸ πεδίο ἡγεῖται ὁ ἐθνάρχης Ἀρχιεπίσκοπος Μακάριος ὁ Γ΄, ἐνῶ στὸ στρατιωτικὸ ὁ στρατηγὸς Γεώργιος Γρίβας, ὁ γνωστὸς «Διγενής». Μὲ τὸν ἐρχομό του στὴν Κύπρο ὁ Διγενὴς ἱδρύει τὴν ΕΟΚΑ (Ἐθνικὴ Ὀργάνωση Κυπρίων Ἀγωνιστῶν). Ἡ ΕΟΚΑ ἀποτελεῖται ἀπὸ ἀνταρτικὲς ὁμάδες, μὲ σκοπὸ νὰ διενεργοῦν καταδρομικὲς ἐπιχειρήσεις στὰ στρατεύματα κατοχῆς.

 Καὶ ἡ μεγάλη στιγμὴ ἔφτασε. 1η Ἀπριλίου 1955. Ἡ Κύπρος ξυπνᾶ ἀπὸ ἐκκωφαντικὲς ἐκρήξεις. Δὲν εἶναι ψέμα. Ὁ μεγάλος ξεσηκωμὸς ἀρχίζει. «Ἴτε παῖδες Ἑλλήνων, ἐλευθεροῦτε πατρίδα, …νῦν ὑπὲρ πάντων ὁ ἀγών». Ταυτοχρόνως κυκλοφορεῖ καὶ ἡ πρώτη ἐπαναστατικὴ προκήρυξη τοῦ Διγενῆ:

 

«Μὲ τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ, μὲ πίστιν εἰς τὸν τίμιον ἀγῶνά μας, μὲ τὴν συμπαράστασιν ὁλοκλήρου τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ μὲ τὴν βοήθειαν τῶν Κυπρίων, ἀναλαμβάνομεν τὸν ἀγῶνα διὰ τὴν ἀποτίναξιν τοῦ Ἀγγλικοῦ ζυγοῦ, μὲ σύνθημα ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον μᾶς κατέλιπαν οἱ πρόγονοί μας ὡς ἱερὰν παρακαταθήκην: “Ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς”…».

Ε.Ο.Κ.Α., Ὁ Ἀρχηγὸς Διγενής».

Ὁ ἀγώνας κρατᾶ τέσσερα χρόνια. Μέσα σ’ αὐτὰ γράφεται τὸ ἡρωικὸ ἔπος τοῦ 55-59, ἕνα ἀπὸ τὰ ἐνδοξότερα ποὺ ἔχει νὰ παρουσιάσει ἡ ἑλληνικὴ ἱστορία. Μιὰ χούφτα ἄνθρωποι ὑψώνουν τὸ ἀνάστημά τους στὴ Μεγάλη Βρεττανικὴ Αὐτοκρατορία. Ἡ ἀνθρωπότητα μένει καὶ πάλι κατάπληκτη μπροστὰ στὸ νέο ἑλληνικὸ θαῦμα.

Ὁ πόλεμος εἶναι ἄνισος καὶ σκληρός. Οἱ Ἄγγλοι χρησιμοποιοῦν ὅλα τὰ ἀπάνθρωπα μέσα γιὰ  νὰ δαμάσουν τὸ φρόνημα τοῦ λαοῦ: Ἐξορίζουν στὶς Σεϋχέλλες τὸν ἐθνάρχη Μακάριο, τὸν Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό, τὸν Παπασταῦρο Παπαγαθαγγέλου καὶ τὸν Πολύκαρπο Ἰωαννίδη, βασικὰ στελέχη τοῦ ἀγώνα. Ἐφαρμόζουν κατ᾿ οἶκον περιορισμούς. Κλείνουν σὲ στρατόπεδα συγκεντρώσεως, τὰ ἀπαίσια «κρατητήρια», ἀγωνιστὲς καὶ τοὺς ὑποβάλλουν σὲ φρικτὰ καὶ ἀπάνθρωπα βασανιστήρια. Τέλος, καταδικάζουν σὲ θάνατο μὲ ἀπαγχονισμὸ ἐννέα παλληκάρια. Τίποτα ὅμως ἀπ᾿ ὅλ᾿ αὐτὰ δὲν μπόρεσε νὰ δαμάσει τὴ δύναμη τῆς ψυχῆς καὶ νὰ σβήσει τὸ ὄνειρο τῆς λευτεριᾶς.  

Ὁ ἀπελευθερωτικὸς ἀγώνας τοῦ Κυπριακοῦ λαοῦ ἔχει νὰ παρουσιάσει δύο ἰδιαίτερα βασικὰ γνωρίσματα. Τὸ πρῶτο εἶναι ὅτι ἀποτελεῖ ἀποκλειστικὸ δημιούργημα τῶν νέων· τῶν παιδιῶν τοῦ Δημοτικοῦ, τοῦ Γυμνασίου καὶ τῆς ἀμέσως μετὰ ἡλικίας. Δὲν εἶναι λίγες οἱ φορὲς ποὺ οἱ μαθητὲς ὀργανώνουν ἔξω ἀπὸ τὰ σχολεῖα διαδηλώσεις, κατὰ τὶς ὁποῖες βρίσκονται ἀντιμέτωποι μὲ τοὺς πανίσχυρους Βρεττανοὺς στρατιῶτες, ἔχοντας ὡς μόνο ὅπλο τους πέτρες καὶ ἄλλα ἀντικείμενα. Σὲ μιὰ τέτοια διαδήλωση σκοτώθηκε καὶ ὁ δεκαοκτάχρονος σημαιοφόρος Πετράκης Γιάλλουρος.

 «Διάβασα τὸν κατάλογο καὶ σεῖς λείπατε·

γράφατε τὴν ὀρθογραφία σας στοὺς τοίχους.

Διάβασα τὸν κατάλογο καὶ σεῖς βρισκόσαστε στὰ ὁδοφράγματα.

Διάβασα τὸν κατάλογο καὶ σεῖς γράφατε στὶς φυλακές,

στὰ μικρά σας γόνατα, τὴν ἱστορία τοῦ ἀνθρώπου.

Κι ἔγραψα στὸν κατάλογο·

ὅλοι παρόντες!

καὶ πλάι στὸ βαθμὸ τοῦ καθενός σας,

Ἄριστα».

Ἄλλοι μὴ ὑποφέροντας τὸν τυραννικὸ ζυγὸ ἀφήνουν τὰ θρανία καὶ βγαίνουν στὰ βουνὰ γιὰ ν᾿ ἀναπνεύσουν μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀγωνιστὲς λίγο ἐλεύθερο ἀέρα. Ἐκεῖ δίνουν μάχες καὶ προσφέρουν τὸ νεανικό τους αἷμα γιὰ νὰ ποτιστεῖ τὸ δένδρο τῆς λευτεριᾶς. Ἀνάμεσα σ᾿ αὐτοὺς καὶ ὁ 17χρονος Εὐαγόρας Παλληκαρίδης ἀπὸ τὴν Τσάδα τῆς Πάφου. Λίγο πρὶν φύγει γιὰ τὸ βουνὸ ἀφήνει τὸ τελευταῖο του γράμμα στοὺς συμμαθητές του: «Θὰ πάρω μιὰν ἀνηφοριά, θὰ πάρω μονοπάτια, νὰ βρῶ τὰ σκαλοπάτια ποὺ πᾶν στὴ λευτεριά». Λίγο ἀργότερα ὁ Εὐαγόρας συλλαμβάνεται καὶ καταδικάζεται σὲ θάνατο. Πρὶν ἀπὸ τὴν ἀπόφαση τοῦ δίνεται ὁ λόγος:

 «Γνωρίζω ὅτι θὰ μοῦ ἐπιβάλετε τὴν ποινὴν τοῦ θανάτου. Ἐκεῖνο ὅμως τὸ ὁποῖον ἔχω νὰ εἴπω εἶναι τοῦτο· Ὅ,τι ἔκαμα, τὸ ἔκαμα ὡς Ἕλλην Κύπριος ὅστις ζητεῖ τὴν ἐλευθερίαν του. Τίποτε ἄλλο!».

 Ἔτσι τὸ νεαρὸ παλληκάρι ὁδηγεῖται στὴν ἀγχόνη καὶ ἀφήνει τὴν τελευταία του πνοὴ τὰ ξημερώματα τῆς 14ης Μαρτίου 1957.

 Τὸ δεύτερο χαρακτηριστικὸ τοῦ ἀγώνα τοῦ ᾿55 ἦταν ἡ ἀκράδαντη πίστη στὸ Θεὸ ποὺ φλόγιζε τὶς ψυχὲς τῶν ἀγωνιστῶν. Ὅλος ὁ δυναμισμός, ἡ τόλμη καὶ ἡ αὐτοθυσία τους εἶχε ὡς ὑπόβαθρο τὴν πίστη. Αὐτὸ ἦταν τὸ μυστικὸ τοῦ μεγαλείου τους. Ἦταν παιδιὰ τῶν κατηχητικῶν σχολείων ποὺ ζοῦσαν μὲ προσευχὴ καὶ μυστηριακὴ ζωή. Στὶς φυλακὲς καὶ στὰ λημέρια μελετοῦσαν τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ ἄλλα θρησκευτικὰ βιβλία. Σπάνια στὴν παγκόσμια ἱστορία ἕνας ἐθνικὸς ἀγώνας συνοδευόταν ἀπὸ τόση πίστη.

 Χωρὶς ἀμφιβολία ὁ ἡρωικότερος τῶν ἡρώων τοῦ ἔπους τοῦ ’55 ἦταν ὁ ὑπαρχηγὸς τῆς ΕΟΚΑ, ὁ θρυλικὸς Γρηγόρης Αὐξεντίου. Ἀγαποῦσε μὲ πάθος τὴν Ἑλλάδα καὶ θεωροῦσε μεγάλη του τιμὴ ποὺ φοροῦσε τὴν ἔνδοξη στολὴ τοῦ Ἕλληνα ἀξιωματικοῦ. «Τὴ λευτεριά μας», ἔγραφε σὲ φίλο του, «θὰ τὴν ὑπογράψω ὁποιαδήποτε στιγμὴ τὸ ζητήσει ἡ Κύπρος μας μὲ τὸ αἷμα μου.»

 Καὶ ἡ μεγάλη στιγμὴ δόθηκε. Μετὰ ἀπὸ ἀξιόλογη δράση πέφτει θύμα προδοσίας. Στὶς 3 Μαρτίου 1957, μέσα ἀπὸ τὸ κρησφύγετό του, κοντὰ στὴ Μονὴ Μαχαιρᾶ, φωνάζει σὰν ἄλλος Λεωνίδας τὸ «μολὼν λαβέ» στοὺς 5.000 Ἄγγλους στρατιῶτες ποὺ ἦλθαν νὰ τὸν συλλάβουν. Ἀφοῦ διέταξε τοὺς συντρόφους του νὰ παραδοθοῦν δίνει μόνος ἐπὶ 8 ὧρες σκληρὴ μάχη ἐναντίον τῆς 3ης Ταξιαρχίας Πεζικοῦ. Τέλος καίγεται σὰν λαμπάδα μὲ βενζίνη ποὺ τοῦ ἔρριξαν οἱ ἄνανδροι πολιορκητές του γιὰ νὰ φωτίζει μὲ τὸ ὁλοκαύτωμά του τὶς ἑπόμενες γενιὲς στὸν δρόμο τῆς θυσίας.

 Ἂς κάνουμε, τέλος, ἕνα νοερὸ προσκύνημα στοῦ «κόσμου τὸ προσκυνητάρι», στὰ «ἅγια τῶν ἁγίων» τῆς κυπριακῆς ἱστορίας, στὰ Φυλακισμένα Μνήματα, στὸν ἱερὸ χῶρο ὅπου βρίσκονται οἱ τάφοι τῶν 9 ἀπαγχονισθέντων ἡρώων.

 Οἱ Ἄγγλοι κατακτητὲς  γιὰ νὰ κάμψουν τὸ ἠθικὸ τοῦ λαοῦ καὶ νὰ ἐνσπείρουν τὸν τρόμο, καταδίκασαν κατὰ καιροὺς σὲ θάνατο μὲ ἀπαγχονισμὸ 9 νεαρὰ βλαστάρια τοῦ νησιοῦ, τούς· Ἀνδρέα Δημητρίου, Μιχαὴλ Καραολῆ, Ἀνδρέα Ζάκο, Χαρίλαο Μιχαήλ, Ἰάκωβο Πατάτσο, Μιχαὴλ Κουτσόφτα, Στέλιο Μαυρομάτη, Ἀνδρέα Παναγίδη καὶ Εὐαγόρα Παλληκαρίδη.

 Μετὰ τὴν καταδικαστικὴ ἀπόφαση τοὺς ὁδηγοῦσαν στὰ κελλιὰ τῶν μελλοθανάτων, ὅπου τοὺς ὑπέβαλλαν σὲ ἀπερίγραπτα ψυχικὰ καὶ σωματικὰ βασανιστήρια. Ὡστόσο τὸ φρόνημά τους ἔμενε ἀκατάβλητο. Ἡ ψυχική τους ἀντοχὴ πέρασε κάθε ὅριο. Τὰ δεσμὰ καὶ ἡ ἀγχόνη δὲν μπόρεσαν νὰ πνίξουν τὰ ἰδανικά τους. Αὐτὰ τὰ ἰδανικὰ ἐκφράζουν στὶς ἀθάνατες ἐπιστολές τους, ἀληθινὰ διαμάντια, ποὺ ἔγραψαν τὶς παραμονὲς τῆς ἐκτελέσεώς τους. Γράφει ὁ Στ. Μαυρομάτης:

 «Σεβαστοί μου γονεῖς, πολυαγαπημένες μου ἀδελφὲς καὶ ἀδελφέ μου,

Σᾶς ἀπευθύνω τὸ τελευταῖο μου γράμμα μὲ τὴν ἐλπίδα πὼς θὰ κατορθώσω νὰ ρίξω λίγο βάλσαμο στὴν πονεμένη σας ψυχή.

Τώρα ποὺ σᾶς γράφω, εὑρίσκομαι μέσα στὸ σκοτεινὸ κελλὶ τῆς φυλακῆς μου, περιμένοντας μὲ θάρρος καὶ ὑπομονὴ τὸν δήμιο νὰ ᾿ρθῇ νὰ μὲ ὁδηγήσῃ στὸν τόπο τῆς ἐκτελέσεως. Αἰσθάνομαι τὸν ἑαυτό μου ἰσχυρὸν καὶ γαλήνιον, γιατὶ ἔχω τὸν Χριστὸ μέσα μου καὶ εἶμαι βέβαιος πὼς θὰ μὲ βοηθήσῃ μέχρι τέλους…

Θέλω νὰ εἶστε ὑπερήφανοι γιατὶ ὁ υἱὸς καὶ ἀδελφός σας θυσιάστηκε γιὰ τὴν κοινὴν ἐλευθερία. Θυσιάστηκε γιατὶ θέλησε νὰ χαρῇ κι αὐτὸς μαζὶ μὲ ὅλους τοὺς Ἕλληνες τῆς Κύπρου τὸ μεγαλύτερο δῶρο ποὺ χάρισε ὁ Θεὸς στὴν ἀνθρωπότητα.

Μὲ αὐτά, σεβαστοί μου γονεῖς καὶ πολυαγαπημένες μου ἀδελφὲς καὶ ἀδελφέ μου, κλείω τὸ γράμμα μου καὶ σᾶς στέλλω τὸν τελευτεῖο θερμό μου ἀσπασμόν.

Σᾶς γλυκοφιλῶ

Ὁ υἱὸς καὶ ἀδελφός σας

Στέλιος Μαυρομάτης».

 

Αὐτὸ ἦταν σὲ ἁδρὲς γραμμὲς τὸ περιεχόμενο καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ ἀγῶνα τοῦ ᾿55.

Τρία εἶναι τὰ βασικὰ μηνύματά του. Πρῶτον, ἡ ἐλευθερία δὲν δωρίζεται, ἀλλὰ ἀποκτᾶται μὲ ἀγῶνες καὶ θυσίες. Δεύτερον, τὰ νειάτα εἶναι πλασμένα γιὰ τὸν ἡρωισμό. Μόνο ἐκεῖ καταξιώνονται καὶ βρίσκουν τὴν πραγματική τους ὁλοκλήρωση. Καὶ τρίτον, ἡ Κύπρος ἦταν, εἶναι καὶ θὰ εἶναι ἑλληνική.

Τῶν ἡρώων τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγώνα τῶν Κυπρίων ἂς εἶναι ἡ μνήμη αἰωνία!

 

Ἀρχιμ. Ἐπιφάνιος Κ. Χατζηγιάγκου